بررسی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی و مقایسه آنها، یکی از راه‌های تحلیل وضعیت آنها، میزان اثرگذاری و همچنین ارتباط‌گیری مخاطبان با این بسترهاست. در حالی‌که در سال‌های اخیر شاهد، سرمایه‌گذاری دولت در پیام‌رسان‌های داخلی و محدودیت برای شبکه‌های اجتماعی خارجی بودیم به نظر می‌رسد فیلترینگ آنچنان در میزان استقبال و تولیدمحتوای کاربران در این بسترها مفید نبوده است.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور مقایسه عملکرد پنج پلتفرم تلگرام، توئیتر، اینستاگرام، ایتا و روبیکا در سال گذشته، داده‌های کمی و کیفی این بسترها را از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار داد که نتایج این واکاوی به شرح زیر است.
داده‌ها از تاریخ یکم فروردین تا ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ و از میان همه بسترها و داده‌های فارسی زبان استخراج شده است.
۱_ از نظر میزان محتوای تولیدشده، تلگرام فارسی با حدود ۴۰۰ میلیون پست در صدر قرار دارد. توئیترفارسی و ایتا با محتوای نزدیک به ۲۰۰ میلیون و با اختلاف بسیار کمی رتبه‌های دوم و سوم را به دست آوردند. روبیکا با حدود ۱۲۰ میلیون پست چهارم و اینستاگرام با ۴۰ میلیون رتبه پنجم را از نظر میزان تولید محتوا در سال ۱۴۰۲ به دست آوردند.
باید به این نکته اشاره کرد که استخراج اینستاگرام به دلیل محدودیت‌های این پلتفرم بسیار سخت است؛ بنابراین همه محتوای منتشرشده در اینستاگرام امکان جمع‌آوری و مقایسه ندارد.
۲_ تعداد کاربران و نرخ مشارکت، شاخص دیگری برای مقایسه فعالیت بسترهای مختلف مجازی است. بنابر داده‌های سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام و توئیتر بیشترین تعداد کاربر و روبیکا و ایتا کمترین تعداد تولیدکننده محتوا را در یک ساله گذشته داشته‌اند.
کاربران اینستاگرام استخراج‌شده در سال گذشته از سوی سامانه، ۴ میلیون کاربر بوده در حالی‌که این میزان کاربر در توئیتر حدود ۲ میلیون اکانت مختلف بوده است. تلگرام با یک میلیون کاربر در رتبه سوم میزان کاربران قرار می‌گیرد.
دو پیام رسان و شبکه اجتماعی روبیکا و ایتا با ۳۰۰ و ۲۰۰ هزار کاربر، کمترین تعداد کاربران را در سال گذشته داشته‌اند.
۳_ با بررسی نرخ مشارکت کاربران که نسبتی است میان تعداد محتوا و تعداد کاربران، می‌توان به نوعی متوسط تولیدمحتوای هر کاربر در شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی را استخراج و مقایسه کرد. این میزان در بسترهای یاد شده شامل «توئیتر ۱۰۲، تلگرام ۳۹۱ ، اینستاگرام ۹، روبیکا ۳۷۰ و ایتا ۹۰۷ است.
اگر اینستاگرام را به دلیل کامل‌نبودن دیتاها در این مقایسه کنار بگذاریم، ایتا با بیشترین و توئیتر با کمترین نرخ مشارکت در یک ساله گذشته مشخص می‌شوند. نرخ مشارکت تلگرام و روبیکا به‌گونه جالبی نزدیک به هم است.
نرخ مشارکت که در واقع می‌توان به عنوان متوسط فعالیت کاربران نیز از آن یاد کرد، هرچه بیشتر باشد امکان حضور دسته‌جمعی و سازماندهی و بازنشرهای بسیار زیاد در آن بستر بیشتر و هرچه کمتر باشد می‌توان اینگونه برداشت کرد که عمومیت آن بستر بیشتر است.
۴_ مقایسه بازدیدها در این بسترها نشان می‌دهد بیشترین میزان بازدید مربوط به تلگرام بوده که بالاترین تعداد محتوا را منتشر کرده است. پست‌های کانال‌های تلگرامی ۲۵۵ میلیارد بازدید گرفتند. رتبه‌های بعدی بازدید به ترتیب مربوط به روبیکا با ۹۲ میلیارد، ایتا ۳۰ میلیارد و اینستاگرام ۱۱ میلیارد بوده است.
۵_ روند تولیدمحتوا در میان پلتفرم‌های داخلی و خارجی اندکی متفاوت است. در حالی‌که در تلگرام‌فارسی و توئیترفارسی شاهد روند تقریبا یکنواخت با نوسان کم تعداد محتوا و نوع فعالیت کاربران بودیم؛ در ایتا و روبیکا این روند از ابتدا تا انتهای سال روندی افزایشی داشته است. به نظر می‌رسد انتخابات ۱۱ اسفند از دلایل اصلی این روند افزایشی در پایان سال ۱۴۰۲ در پلتفرم‌های داخلی بوده است.
۶_ مقایسه فعال‌ترین کاربران هر بستر نیز نکات جالبی در ارتباط با نوع فعالیت و میزان بازخورد در آن به مخاطبان می‌دهد. در تلگرام فعال‌ترین کاربران به حوزه‌های اقتصادی به‌ویژه طلای آب‌شده و مظنه دلار و طلا مربوط بوده؛ در توئیتر، فعال‌ترین رسانه‌ها به روزمره‌نویس‌های نه چندان مشهور و یک رسانه مشهور مربوط بوده است. ایران اینترنشنال با دو اکانت مختلف از فعال‌ترین کاربران توئیتری از نظر تعداد محتوا در سال گذشته بوده است.
در میان رسانه‌های بررسی شده در اینستاگرام «ایندیپندنت فارسی، صدای آمریکا، رادیوفردا، ایران اینترنشنال و بی‌بی‌سی» به ترتیب فعال‌ترین اکانت‌های فارسی زبان بودند که تقریبا میزان محتوای ایندیپندنت فارسی ۱.۵ برابر هر یک از رسانه‌های دیگر بوده است.
در ایتا، فعال‌ترین کاربران به دو طیف سیاسی مذهبی و روزمره‌نویس‌ها و موضوع دوست‌یابی مربوط می‌شود که تقریبا تولیدمحتوای مشابهی نسبت به یکدیگر در سال گذشته داشته‌اند.
در روبیکا نیز فعالیت بیشتر به اکانت‌های ناشناس و روزمره‌نویس بوده که محتواهای مختلف تجاری تا جوان‌پسندانه منتشر کردند.
۷_ هشتگ‌ها در فضای مجازی معیاری برای میزان اتحاد و دغدغه‌مندی کاربران محسوب می‌شود که این اقدام به‌ویژه در توئیتر مهم‌تر به نظر می‌رسد؛ با این حال برجسته‌ترین هشتگ‌های تلگرام‌فارسی در سال ۱۴۰۲ به هشتگ‌های اقتصادی طلا و دلار و همچنین زیرنویس فیلم مربوط بوده است.
در توئیتر فارسی، هشتگ‌های براندازانه و انتقادی همچون «جاویدشاه، مهسا امینی، محمد قبادلو و آرمیتا گراوند» در مقابل یک هشتگ مهم حامیان نظام یعنی انتخاب مردم قرار گرفته است.
در ایتا دو هشتگ طوفان‌الاقصی و امام‌زمان در صدر هشتگ‌های این بستر قرار گرفته و روبیکا نیز با طوفان‌الاقصی و فلسطین محتوای هشتگی مشابهی همچون ایتا داشته است.
تحلیل و جمع‌بندی
۱. به نظر می‌رسد ایتا به دلیل در اختیار گذاشتن فضای کاربری مشابه تلگرام، در جذب مخاطبان ایرانی موفق بوده و همچنان که در گزارشی دیگر در مورد کارکرد آن در انتخابات به آن اشاره کردیم، توان اثرگذاری اجتماعی نیز پیدا کرده است.
۲. بررسی‌فعال‌ترین کاربران در پنج بستر مختلف مجازی داخلی و خارجی نشان می‌دهد در تلگرام، اقتصادی‌ها و در دیگر بسترها یعنی «توئیتر، ایتا و روبیکا» روزمره‌نویس‌ها در صدر اکانت‌های تولیدمحتوا بودند. در اینستاگرام، بیشترین فعالیت رسانه‌های فارسی زبان خارجی به ایندیپندنت فارسی مربوط بوده است.
۳. تحلیل و استخراج هشتگ‌ها در سال ۱۴۰۲ در بسترهای مختلف نشان می‌دهد هشتگ‌های اقتصادی در تلگرام، برندازانه و انتقادی در توئیتر و هشتگ طوفان‌الاقصی در ایتا و روبیکا پیشتاز بوده‌اند.
