زن همانطور که زخم‌های صورتش را زیر بانداژ پنهان می‌کرد، نسخه را روی پیشخوان داروخانه به سمت متصدی هل داد. پشت دست‌های کشیده و باریکش جای زخم‌هایی که معلوم بود تازه ایجاد شده دیده می‌شد، ورم سمت چپ صورتش آنقدر زیاد بود که علاوه بر سیاهی دور چشم، موجب بسته شدن چشم هم شده بود.
در حالی که کیفش را برای پیدا کردن کارت عابربانک جست و جو می کرد از من خواست کیسه خریدش را نگه دارم، من هم به رسم ادب و کمک، کیسه را نگه داشتم. زن کارتش را پیدا کرد، کیسه را گرفت، تشکر کرد و رو به من گفت: چشم چپم به خاطر عفونت زخم های صورتم بسته شده، چشم راستم هم ضعیف است برای همین درست نمی بینم و کارتم را پیدا نمی کردم.
پرسیدم زخم روی صورتش به چه دلیل است و زن بعد از این سئوال من بلافاصله گفت: دخترم صورتم را «گاز» گرفته. فکر کردم در ازدحام مراجعان به داروخانه و سر و صدایی که بود، اشتباه شنیدم چون دقیقا گفت گاز گرفته؛ برای همین سئوال کردم ببخشید متوجه نشدم، گفتید چه اتفاقی برایتان افتاده؟ و زن دوباره تکرار کرد: دخترم صورتم را گاز گرفته!. از فرط تعجب شاید برای چند لحظه فقط به صورت زن خیره مانده بودم و کمی بعد پرسیدم دخترتان بیمار است یا مشکلی دارد؟ زن با آرامی خندید و گفت: نه واکسن‌هایش را زده ام از این بابت خدا رو شکر نگرانی ندارم.
همچنان با ابهام، تعجب و تردید پرسیدم «شما گفتید دخترتان گاز گرفته» و زن ادامه داد: بله!؛ بعد از تعجب من دوباره خنده ای کرد و ادامه داد: منظورم “لوسی”، سگ خانگی‌ام است. و بعد هم اینطور ادامه داد: ما نخواستیم بچه‌دار بشیم و به جای بچه، لوسی را نگه می داریم.
تازه متوجه شدم با حکایت فرزندی مواجهم که حیوان است و صورت مادرش را گاز گرفته به طوری که زخم های عفونی شده آن، ماهها به اصطلاح “مادر” را آواره بیمارستان ها کرده است. لوسی توله سگی است که از ۶ ماه پیش فرزند خانواده ای کوچک شده است.
همچنان مات و مبهوت زن را نگاه می کردم، تعجب من از نگهداری یک سگ در یک خانه نبود زیرا سال هاست این اتفاق را در خانواده ها می بینم اما تعجبم از این بود که یک انسان آن هم یک زن، چگونه می تواند یک توله سگ را به جای دخترش بداند و آنطور محکم بگوید دخترم!
داروخانه شلوغ بود و ازدحام جمعیت اجازه ایستادن در یک جا را به ما نمی داد؛ کمی جابه جا شدم و رو به زن گفتم: حیف نیست به جای فرزند، از یک حیوان نگهداری کنید؟ دلتان نمی خواهد مثل بقیه فرزند داشته باشید و بزرگ شدن و زندگیش را ببینید؟
زن در حالی که دستش را روی بانداژ صورتش گذاشته بود، گفت: نه؛ اینقدر که این حیوانات وفادار هستند آدم ها نیستند. بعد با افتخار ادامه داد: ماهانه حدود پنج میلیون و گاهی بیشتر حاضرم برای نگهداری از سگم هزینه کنم اما حاضر نیستم خودم را برای نگهداری از بچه اذیت کنم.
در همین حال بود که زن را برای دریافت نسخه اش صدا زدند. او نسخه را گرفت و خداحافظی کرد. این موضوع نه همان روز که حتی روزها بعد هم فکر مرا به خود مشغول کرد.
و من همزمان داشتم به خبرهایی فکر می کردم که از کاهش تمایل جوانان به ازدواج و از طرفی بی‌رغبتی زوجین برای فرزندآوری حکایت داشت؛ پیری جمعیت و حرکت به سمت سالخوردگی. در این میان گویا هرچقدر، برخی، تمایلی به ازدواج یا فرزندآوری ندارند، میلشان برای جا دادن برخی حیوانات خانگی مثل سگ ها و گربه ها به جای فرزندانشان برقرار شده است؛ میلی که نشان می دهد این انسان ها دنبال فرار از تنهایی یا مادر و پدر بودن هستند، اما در انجام آن، به چنین کارهایی دست می زنند. هرچند این عده از افراد در قیاس کل جمعیت جامعه عدد قابل توجهی نمی شود ولی این رویکرد در هر تعداد از افراد هم وجود داشته باشد، پدیده قابل تاملی است و طبیعی که علامت سئوال و ابهام هم ایجاد کند تا این سئوال را از خودمان بپرسیم که چگونه ممکن است یک زن یا مرد، نعمت مادر یا پدر شدن را از خود بگیرد و چطور می شود که بتواند یک توله سگ را فرزند خودش بخواند؟.
انگار یک جای کار می لنگد؛ از یک طرف در مواجهه با جهانی که این اتفاقات را کلید زده اند و در تعامل فرهنگی و رسانه ای رواچ چنین پدیده هایی طبیعی است؛ از سوی دیگر هزاران علامت سئوال که ما از نظر فرهنگی در این زمینه چکار کرده ایم که انتظار اثربخشی هم داشته باشیم؛ کاری هم اگر انجام شده به شیوه نامناسب و غیرکارشناسی بوده که یا این پدیده را تشدید کرده یا مانع آن نشده است.
این تغییرات فرهنگی در حالی رقم می خورد که براساس آمارها حدود یک پنجم زوج های جوان کشورمان درگیر ناباروی هستند و از طرف دیگر خیلی ها هم که به فرزندآوری علاقه مند هستند و اصل نظام خانواده را قبول دارند، به تک فرزندی یک حداکثر ۲ فرزند اکتفا می کنند.
تجمیع همه این موانع به پیری جمعیت برای جامعه و کوچک و محدود شدن خانواده ها و ارتباطات فرزندان نسل کنونی در آینده دامن زده است به طوری که کارشناسان معتقدند تا چند سال آینده جمعیت ایران به مرز سالخوردگی می رسد.
چندسال بعد فرزندان ما انسان هایی هستند بدون برادر یا خواهر و دیگر خویشاوندان نزدیک؛ انسان هایی که تنهاتر از همیشه با خود باید سپری کنند.
پیامدها و مشکلات تک فرزندی
اما درباره چرایی این پدیده که برخی افراد حاضر شده اند حیوانات را به جای فرزندان خود قلمداد کنند، خیلی حرف ها و واکاوی ها نیاز است که در مصاحبه با روانپزشکان و کارشناسان علوم اجتماعی باید انجام شود، اما صرفنظر از چرایی مدلیزه شده این نوع رفتار و سبک از زندگی، ما اینک با بی رغبتی برای فرزندآوری نیز مواجه هستیم که این خود از نظر کارشناسان برای کانون خانواده و جامعه تبعات بسیاری دارد.
نویسنده کتاب پیامدها و مشکلات تک فرزندی، استاد مرکز تحقیقات علوم اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان معتقد است یک ششم تا یک هفتم زوج های استان کرمان نابارور هستند که نیاز است این افراد بعد از مراجعه به مراکز درمانی دغدغه ای جز درمان نداشته باشند.
نوذر نخعی افزود: حمایت مالی از زوج های نابارور در زمینه درمان و دارو می تواند به رفع مشکلات و موانع موجود بر سر راه فرزندآوری این افراد کمک کند.
وی تاکید کرد: تعداد موالید در استان کرمان رشد اندکی داشته که کافی نیست در حالی که این عدد در کشور در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش داشته است.
تنوع آمار تعداد موالید در شهرستان های استان کرمان زیاد است به طوری که در برخی از شهرستان ها تا ۱۰ درصد کاهش داشته و برخی تا چهار درصد افزایش را نشان می دهد که علت اصلی عمدتا در مهاجرت پذیری و مهاجرت فرستی است
استاد مرکز تحقیقات علوم اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان افزود: تنوع آمار تعداد موالید در شهرستان های استان کرمان زیاد است به طوری که در برخی از شهرستان ها تا ۱۰ درصد کاهش داشته و برخی تا چهار درصد افزایش را نشان می دهد و علت اصلی عمدتا در مهاجرت پذیری و مهاجرت فرستی است.
وی تاکید کرد: شهرستانی مانند سیرجان به دلیل وجود معادن و مهاجرت جوانان به این منطقه از رشد موالید بیشتری برخوردار است که نباید آن را به حساب خود شهرستان آورد.
نویسنده کتاب «پیامدها و مشکلات تک فرزندی» گفت: در شهر کرمان نیز به عنوان شهری مهاجرپذیر رشد منفی اندکی در تعداد موالید وجود دارد که سئوال برانگیز است.
وی با تاکید بر اینکه حرف اصلی افزایش جمعیت را بانوان می زنند ادامه داد: درصد سن، تعداد بچه ها و زیاد بودن زمان ازدواج تا زمان بارداری مولفه های مهمی در فرزندآوری و رشد جمعیت هستند.
نخعی با اشاره به اینکه تعداد ازدواج ها کاهش یافته و در عین حال زوجین نیز با گذشت چند سال از آغاز زندگی مشترکشان اقدام به بارداری و فرزندآوری می کنند گفت: از طرفی بسیاری از افراد تک فرزندی را می پسندند که خود موجبات پیری جمعیت را فراهم می کند.
وی افزود: به ازای هر زن انتظار می رود ۲.۱ دهم فرزند به دنیا بیاید اما زمانی این عدد کم شد، رشد جمعیت منفی می شود و اگر این عدد به زیر ۱.۵ برسد اصطلاحا به تله کم شدن باروری می افتد و در این زمان مشوق های اقتصادی دیگر تاثیری در افزایش جمعیت ندارند که شرایط بدی است.
زمان زیادی نداریم
نخعی با اشاره به اینکه اگر ۲۷ سال دیگر با همین شیوه فرزندآوری داشته باشیم ۳۱.۲ دهم درصد کشور سالمند خواهد بود در صورتی که کشوری که بالای ۲۰ درصد جمعیت سالمند داشته باشد کشوری سالخورده است گفت: اگر کشوری آمار جمعیت سالمند زیر ۱۴ درصد داشته باشد آن کشور در حال پیر شدن است در حالی که این رقم در کشور ما اکنون ۱۰ درصد است و این عدد در استان کرمان نوسان دارد؛ آمار دقیقی از استان وجود ندارد اما کمتر از کشور است.
وی وجود ۱۴ تا ۲۰ درصد سالمند در کشور را کشور پیر و بالای ۲۰ درصد را کشور سالخورده عنوان کرد و اظهار داشت: در صورت پیش رفتن با همین شیوه فرزندآوری کشور ما به ۳۱.۲ دهم درصد در سال ۱۴۲۹ می رسد.
بر اساس پیش بینی سازمان ملل از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ در فاصله ۳۵ سال ایران رتبه دوم شتاب سالمندی را در دنیا دارد و این نشان می دهد شتاب سالمندی در کشور ما زیاد است
استاد مرکز تحقیقات علوم اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: بر اساس پیش بینی سازمان ملل از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ در فاصله ۳۵ سال ایران رتبه دوم شتاب سالمندی را در دنیا دارد و این نشان می دهد شتاب سالمندی در کشور ما زیاد است.
وی از انجام اقدامات فرهنگی، حمایتی و تشویقی به عنوان راهکارهای پیشگیری از پیری جمعیت و کمک به فرزندآوری یاد و تصریح کرد: باید روی فکر افراد کار کرد تا موانع و گره های ذهنی آنان باز شود و مردم باید عواقب این کار را بدانند.
دکتر نخعی افزود: برای فرزندآوری باید طرز فکر خانواده ایرانی اسلامی همچنان در نسل های بعدی گسترش پیدا کند و میل به ازدواج و بچه داری از بین نرود.
وی اظهارداشت: یکی دیگر از راه های فرهنگی تشویق به فرزندآوری انتقال رسم و رسوم شکوه مادری در جامعه است زیرا مادر می تواند در اعتلای جامعه موثر باشد.
استاد مرکز تحقیقات علوم اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان بیان کرد: نکته سوم در افزایش فرزندآوری، آموزش شگردهای تقویت بنیان خانواده و روابط زناشویی به همسران است لذا باید برای زندگی زناشویی هم باید نقشه راه داشته باشیم.
آسیب های تک فرزندی عنوان شود
وی با بیان اینکه باید آسیب های تک فرزندی در جامعه باز و عنوان شود گفت: در زمینه تشویقی باید برویم به سمت اینکه قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که یک سال و نیم تصویب شده اجرایی شود.
نخعی تاکید کرد: تسهیلات ازدواج باید بلافاصله بعد از ازدواج زوجین بدون دردسر به آنان واگذار شود و استفاده از مرخصی زایمان برای بانوان بدون نگرانی و تنبیه باشد.
وی با بیان اینکه باید اتاق شیردهی مادران در ادارات راه اندازی و از فرزندآوری بانوان حمایت شود تا نرخ موالید رشد پیدا کند افزود: دانشجو در زمان تاهل باید یقین داشته باشد خوابگاه خوب متاهلی در اختیارش می گذارند تا بدون دردسر ازدواج کند.
پیوست قانون پررنگ نیست
استاد پزشکی اجتماعی گفت: مبنای فکری قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، حمایت اقتصادی است و پیوست فرهنگی خیلی پررنگ و محکمی در این قانون دیده نشده است.
وی افزود: برخی معتقدند کاهش فرزندآوری به اقتصاد و معیشت جامعه ربط دارد در حالی که فرزندآوری در طبقه پردرآمد جامعه کمتر و در قشر کم درآمد بیشتر است.
