سال‌هاست برای کمک به ازدواج جوانان و حمایت آنها در شرایط اقتصادی کشور، وام ازدواج تصویب شد. کمک هزینه‌ای که قرار بود به سادگی در اختیار جوانان قرار گیرد و مشوق آنها باشد برای ازدواج و تشکیل خانواده. اما آیا واقعاً این وام ازدواج به سادگی در اختیار زوج‌های جوان قرار گرفت؟
گفت‌وگویی داریم با چند جوان تازه ازدواج کرده درباره وام ازدواجشان.
– به نظر من همه شرایط وام ازدواج بستگی به آن شعبه دارد، اینکه چقدر طول بکشد تا وام را پرداخت کنند و چقدر روی تعداد و شرایط ضامن حساس باشند و حتی برخوردشان هم بستگی به شعبه‌ای که اسمتان می‌افتد دارد و اینکه گیر کدام کارمند بیفتید.
واقعاً هم شعبه‌ها با هم فرق دارند. بعضی‌ها خیلی بداخلاق هستند و اذیت می‌کنند ولی در شعبه دیگر، می‌بینید که خیلی راحت و با خوش‌رفتاری کار اقوام ما انجام شده.
وام ازدواج ما در سالی که گرفتیم ده تومان بود که یک ضامن می‌خواستند و برای ضامن هم چون برادر همسرم کارمند رسمی بود مشکلی نداشتیم ولی خیلی‌ها هم به‌خاطر نداشتن کارمند رسمی در اطرافشان بی‌خیال همان ده میلیون شده بودند.
البته همان اول از ده تومان، به خاطر کارمزد، مبلغ نه و دویست واریز می‌شد. ولی پروسه وام مسکن هم خیلی اذیت شده بودیم و هم خیلی طول کشیده بود تا حدی که مالک قبلی ما داشت به فسخ قرارداد می‌رسید. ولی به نظر من، الان با نرخ تورمی که داریم، هر چقدر بتوانیم وام بگیریم به نفعمان هست، حتی با نرخ سود ۱۸ درصد هم باز به نفع ما می‌شود. الان قسط وام ازدواج ما بعد از چهارسال تمام شد و برای ما کمک‌کننده بود.
– بهمن‌ماه سال گذشته برای وام ازدواج ثبت‌نام کردم که نامم در اواخر اسفند درآمد ولی وقتی به بانک سامان رفتم گفتند که اعتباری ندارند و باید زمان بگذرد و بعد از عید نوروز دوباره ثبت‌نام کنم. بعد از تعطیلات نوروز هم که دوباره در صف انتظار قرار گرفتم و بعد اسمم برای اواخر فروردین درآمده بود که بانک آینده را انتخاب کردم چون فقط سه گزینه انتخابی داشتم؛
آینده، سامان و خاورمیانه. وارد بانک آینده که شدم، متصدی بانک صدایش را بالا برد که چرا بانک ما را انتخاب کردی وقتی حساب نداشتی و بعد گفت اول برو حساب باز کن و شش ماه هم تقریباً طول می‌کشد.
تعجب کردم و گفتم مگر نگفتند نهایتاً یک ماهه پرداخت می‌شود؟ گفت این خبرها نیست و بعد هم مدارک و کپی‌های زیادی را به همراه دو ضامن معتبر خواستند. تمام مدارک به همراه ضامن را آماده کرده بودم و دوباره وارد بانک شدم که برای ضامن دوم ایراد گرفتند که چرا کارمند رسمی دولت نیست و قراردادی و شرکتی است؟ با سختی دوباره، ضامن پیدا کردم ولی باز گفتند که حکم کارگزینی‌اش را هم ببرم. حکم کارگزینی را هم تهیه کردم ولی دوباره گفتند اینکه قراردادش پیمانی است و قبول نیست. گفتم خب همان بار اول می‌گفتید، چرا روز قبل تأیید کرده بودید و حکم کارگزینی‌اش را هم خواستید؟
دوباره دنبال آدم‌هایی که پروانه کسب داشتند گشتم. خیلی خسته شده بودم که به‌خاطر بی‌دقتی‌های بانک آنقدر معطل شده‌ام.
به‌خاطر رفتار نامناسبی هم که داشتند، با پشتیبانی تماس گرفتم و شکایت کردم، گفتند که ما پیگیری می‌کنیم ولی باید برای شکایت رسمی به دایره بازرسی زنگ بزنید و خب من‌هم حس کردم دوندگی بیهوده‌ای می‌شود و تلاشم را روی تهیه مدارک ضامن دوم گذاشتم که باز گفتند قراردادش پیمانی است ولی دلشان سوخت و گفتند باید ببینند که در اعتبارسنجی نتیجه می‌دهد یا نه. که باز گفتند قبول نیست.
یک فرد بازنشسته دیگر هم پیدا کردیم ولی همچنان بعد از دو هفته معطل نتیجه اعتبارسنجی هستیم درحالی‌که به نظرم در عرض یک دقیقه از اینترنت هم می‌شود اعتبارسنجی را به دست آورد. خیلی‌ها مثل من حتی یک فرد ضامن را هم نمی‌توانند معرفی کنند.
خیلی‌ها حتی فردی که دارای پروانه کسب باشد را هم در اطرافشان ندارند و نه خودشان و نه همسرشان هیچ‌کدام بعد از شش هفت سالی که از ازدواجشان می‌گذرد، هنوز نتوانستند یک فردی که ضمانتشان را بکند را هم برای وام پیدا کنند. می‌گویند اوضاع برای متقاضیان وام ازدواج، بهتر از متقاضیان وام فرزندآوری است. من از اردیبهشت که فرزندم به دنیا آمده بود، دو بانک را عوض کردم و نهایتاً اواخر آبان وام به ما تعلق گرفته بود.
– ما سال ۹۸ ازدواج کردیم و وام ازدواجمان نفری ۵۰ میلیون تومان بود که راستش نه هزینه جهیزیه می‌شد و نه خانه. این وام‌ها کمکی به ازدواج نمی‌کند ولی چون وام ما از بانک تجارت بود درمورد ضامن واقعاً بر ما آسان گرفته بودند. اما کافی است تنها دوری در بانک‌ها بزنید، واقعاً انتظار طولانی متقاضیان و درخواست‌های غیردقیق بانک‌ها، ثمره‌ای جز دلسردی جوانان نخواهد داشت. تا این رویکردها تغییری نکند نمی‌توان جوانان را به ازدواج تشویق کرد.
– سال ۸۵ ازدواج کردیم، یادآوری وام ازدواجمان حس فقیرانه‌ای به من می‌دهد. چون شوهرم کم‌سن بود، کارهای اداری را هم بلد نبود، آشنایی هم در بانک نداشتیم، شوهرم به خاطر یک ضامن برای وام در بانک دعوا راه انداخته بود، یادم است که چقدر گریه کرده بودم. مگر نرخ رشد جمعیت تا سال گذشته به کمتر از یک درصد نرسیده بود؟ اگر همینطور پیش رود که احتمالاً در چند سال آینده منفی می‌شود، چرا مسئولان همچنان اندر خم وام فرزندآوری هستند؟ برای معضل فرهنگی بالا رفتن سن ازدواج چه برنامه‌ای دارند؟
پیرو مشکلات بالا و مشکلات مشابهی که سر راه وام ازدواج زوجین و وام فرزندآوری در اطرافمان می‌بینیم و می‌شنویم، این دو وام تکلیفی که خیلی از جوانان ما را بلاتکلیف کرده است، به سراغ یکی از کارمندان بانک کشاورزی که بانکی دولتی است، رفتیم:
هیچ‌وقت سد راه درخواست‌کنندگان وام فرزندآوری نبوده‌ایم
بانک مرکزی به‌تازگی دستورالعمل تسهیلات فرزندآوری به شبکه بانکی ابلاغ کرده که بر مبنای آن قرار است طی فرایندی خاص و با هدف تشویق به فرزندآوری، تسهیلات قرض‌الحسنه به والدین اختصاص پیدا کند. بر اساس دستورالعمل تازه این بانک برای فرزند نخست مبلغ ۲۰ میلیون تومان با دوره بازپرداخت سه سال، فرزند دوم مبلغ ۶۰ میلیون تومان با دوره بازپرداخت چهار سال، فرزند سوم مبلغ ۹۰ میلیون تومان با دوره بازپرداخت پنج سال، فرزند چهارم مبلغ ۱۲۰ میلیون تومان با دوره بازپرداخت ۶ سال و فرزند پنجم به بعد مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان با دوره بازپرداخت هفت سال تسهیلات تعیین شده است.
این تسهیلات به پدر اطفالی تعلق می‌گیرد که تاریخ تولد آنان از یکم فروردین ماه ۱۴۰۰ به بعد باشد و در داخل ایران متولد شده باشند و نکته قابل توجه در وام فرزند این است که این تسهیلات به افرادی تعلق می‌گیرد که نرخ باروری شهرستان محل زادگاه پدر یا فرزند بالا ۲.۵ نباشد.
این تسهیلات تکلیفی با کارمزد حداکثر چهار درصد به صورت سالانه پرداخت می‌شود و در صورت فوت پدر طفل، اگر کودک تحت حضانت مادر باشد تسهیلات به مادر کودک تعلق خواهد گرفت. ما تا به حال هم به افراد متقاضی، وام فرزند را داده‌ایم و هیچ‌وقت سد راه درخواست‌کنندگان وام فرزندآوری نبوده‌ایم.
دستورالعمل تازه برای پرداخت تسهیلات تکلیفی در حالی منتشر شده که رئیس کل بانک مرکزی به مدیران عامل بانک‌ها هشدار داده بود که فقط چند ماه مهلت دارند ناترازی صورت‌های مالی خود را اصلاح کنند. در حالی که همین تسهیلات تکلیفی یکی از مواردی است که به این ناترازی دامن می‌زند.
ساده‌تر بگویم، مشکلات وام ازدواج در بخش‌های مختلف وجود دارد، چه برای بانک و چه برای زوجین. من در ابتدا به‌عنوان یک بانک‌دار، مشکلات بانک‌ها در زمینه وام ازدواج و فرزندآوری را می‌گویم. منابع محدود بانک‌ها یکی از مشکلات است، چون بانک‌ها باید منابع محدود قرض‌الحسنه‌شان را دراختیار افراد قرار دهند.
الان حساب‌های قرض‌الحسنه کمتری باز می‌شود و بیشتر حساب‌ها سمت حساب‌های جاری کوتاه‌مدت و بلندمدت رفته است. وام ازدواج و فرزندآوری جزو وام‌های تکلیفی است. دولت، بانک‌ها را مکلف می‌کند و فشار می‌آورد که از منابع قرض‌الحسنه‌شان پرداخت داشته باشند ولی منابعی به بانک‌ها برای پرداخت این وام‌ها نمی‌دهد.
بانک هم مجبور است که از منابع داخلی اختصاص دهند. همین محدودیت منابع باعث می‌شود که مشکلاتی در سیستم بانکی به وجود بیاید و حتی دیگر نمی‌توانند تسهیلات دیگر را هم پرداخت کنند، برای همین میل بانک‌ها به منابع قرض‌الحسنه مانند وام ازدواج و فرزندآوری کمتر است و چون منابع کم هست، تعداد افرادی که در صف هستند، طولانی شده است.
تا وقتی که معرفی از سمت بانک مرکزی صورت بگیرد، این زمان، طولانی‌تر هم می‌شود. یکی از موانع وام ازدواج برای جوان‌ها همین است که زمانی طولانی برای افراد صرف شده است و اینکه شاید چند ماه در صف دریافت وام هستند. اولویت هم فقط براساس زمان ثبت‌نام و تعداد افراد منتظر در آن شعبه است.
مبلغ وام ازدواج ایثارگران و خانواده‌های شهدا و جانبازان هم دوبرابر نسبت به افراد عادی است و واقعاً هیچ فرد متقاضی نسبت به دیگری برای ما در اولویت نیست. همه افراد طبق نوبتی که از ثبت‌نام دریافت کردند، در صف وام قرار می‌گیرند.
پرداخت قسط‌ها به حالت فرسایشی می‌رود
مشکل بعدی تهیه ضامن است با اینکه دولت بارها بانک‌ها را مکلف کرده است که نیاز به ضامن نیست یا با گرفتن یک ضامن معتبر انجام شود، ولی از آنجایی که زمان قسط این وام‌ها طولانی‌مدت است بانک‌ها ضامن می‌خواهند. در حال حاضر اقساط ده ساله است و قسطش هم نسبت به درآمد افرادی که تازه ازدواج کرده‌اند، مسلماً زیاد است.
افراد پول وام را سریع خرج می‌کنند و با قسط‌های طولانی‌مدتش می‌مانند. با اینکه درصد این وام‌ها کم است و سود خاصی گرفته نمی‌شود ولی چون زمان پرداخت اقساط ده ساله است، حالت فرسایشی می‌گیرد و تقریباً در شعبه ما خیلی از افرادی که وام ازدواج دریافت کردند، الان به مرحله مطالبات رسیده‌اند و پرداخت قسط‌های شان عقب افتاده است و مسلماً خلاف ادعای دولت که می‌گوید شما ضامن به تعداد نگیرید، وصول برای بانک‌ها سخت شده است.
مسلماً قسط وام‌ها که داده می‌شود، این منابع هم برای افراد دیگر آماده پرداخت خواهد بود. این تنها یکی از مشکلاتی است که پرداخت‌نشدن اقساط برای بانک‌ها به وجود می‌آورد. اما برای افراد، واقعاً پرداخت قسط‌ها سخت است و پیداکردن ضامن، سخت‌تر. بانک برای تضمین مبلغی که وام می‌دهد، مجبور است خلاف ادعای دولت، ضامن قوی و معتبر و یا حداقل دو یا سه ضامن بگیرد که خب خیلی از افراد چنین ضامنی را ندارند و نمی‌توانند پیدا کنند.
ما در سال گذشته به تمامی افرادی که از طرف بانک مرکزی برای دریافت وام معرفی شده بودند، پرداخت وام داشتیم و سعی کردیم موضوع ضامن را سهل بگیریم، حتی شده بود ما در بانک کشاورزی، دفترچه‌های باغداری و کشاورزی را که افراد می‌آوردند هم به عنوان ضامن می‌پذیرفتیم و سخت نگرفته بودیم. اصلاً به گردش بالای سپرده در ازای گرفتن وام نیازی نیست.
برای شکایت از بانک یا متصدی متخلف چکار کنیم؟
در سابقه ۱۰ ساله من اینطور بوده است که یکی از وظایف حراست و بازرسی در بانک‌ها، پیگیری شکایت مشتریان به صورت روزانه است. جدا از سامانه ثبت شکایات که در سامانه بانک مرکزی وجود دارد، برای وام ازدواج که به صورت آنلاین هم ثبت شکایات انجام می‌شود، بازرسی و حراست در بانک‌ها هم به امور مشتریان خیلی حساس است و سریعاً از مسئول شعبه توضیح خواسته می‌شود. خواهش می‌کنم از همه افراد که اگر رفتار غیرعادی و اذیت‌کننده‌ای در مسیر گرفتن وام‌ها می‌بینند، حتماً با شماره بازرسی که در بورد همه شعب قرار دارد، تماس بگیرند و مطمئن باشند در عرض یک ساعت و نهایت یک روز مشکلشان حل خواهد شد.
چطور مبلغ یارانه، قسط وام را پوشش دهد؟
متأسفانه دولتمردان، مشکلات را به گردن بانک‌ها می‌اندازند، در حالی که مسلماً تضمین و ضمانت وام باید وجود داشته باشد. سال گذشته گفتند که افراد از روی مبلغ یارانه قسط وام را بدهند.
وقتی قسط وام، بیش از یک میلیون تومان است و یارانه به مبلغ سیصدهزارتومان، چطور مبلغ یارانه قسط وام را پوشش دهد؟ تجربه هم ثابت کرده است که وقتی تضمین قوی وجود نداشته باشد، افراد هم طبق همان حالت فرسایشی که به وجود می‌آید، دیگر کلاه‌شان هم افتاده باشد، نام بانک را به خاطر پرداخت قسط نمی‌آورند.
بخشنامه‌هایی که بدون فکر صادر می‌شود
الان تقریباً بیشتر مطالبات ما در بخش وام ازدواج است؛ مربوط به افرادی که قسط ازدواجشان را پرداخت نکردند. این وام‌های تکلیفی مشکلات بزرگی را برای بانک‌ها به وجود آورده و ضررش فقط برای همکاران است.
چطور و چرا دولت اعلام می‌کند که بدون ضامن یا با یک ضامن وام را پرداخت کنید؟ در حالی‌که بعدها که از واحد بازرسی مراجعه می‌کنند، از همکار توضیح می‌خواهند که چرا تضمین قوی نگرفتی. پیگیری مطالبات هم با شعب است و فقط از بازرسی می‌گویند مطالبات‌تان بالاست و باید در ساعات غیرکاری در شعبه برای وصول مطالبات بمانید، باید فشار و پیگیری با افراد داشته باشید؛ خب این اهرم فشار باید کجا تهیه شود؟ مشتری هم ضامنی ندارد که اقدام کنیم.
این وسط قرارگرفتن بین بخشنامه بانک مرکزی و مشکلاتی که برای همکارها پیش آورده، بی‌جواب می‌ماند. نه وام‌گیرنده مقصر است و نه همکاران. این مشکلی است که از طرف مراجع بالا به وجود آمده؛ بخشنامه‌هایی که بدون فکر صادر می‌شود، این مشکلات را رقم زده است. بانک به خاطر فشارهایی که دولت وارد می‌کند، مجبور شده است برای پرداخت وام ازدواج و فرزندآوری، به منابع مالی مشتریان عادی رو بیاورد که برای آن مشتریان هم مشکلاتی را به وجود آورده است.
مشتریانی که به هدف گرفتن وام عادی برای خرید مرکبات و برنج، افتتاح حساب داشتند اما به دلیل کم‌شدن منابع پرداخت به خاطر وام‌های تکلیفی ازدواج و فرزندآوری، تسهیلات به آنها کم و گاهی قطع شده بود.
کاش دولت می‌توانست خودش تسهیلات را ضمانت کند
توقعاتی که در مردم برای این وام‌ها ایجاد شده است به خاطر حرف‌های نسنجیده و تصمیم‌های غلط دولتمردان ماست. از کارمندان بانک هم بعداً توضیح خواسته و بازخواست می‌شوند که چرا تضمین قوی نگرفتید. برای وام ازدواج ۱۸۰میلیون‌تومانی باید چه تضمینی گرفته شود که از عهده مردم هم بربیاید؟ طبق اصول حسابداری، شما وقتی بدهی داری، باید تضمینی داشته باشی که شما را ضمانت کند اگر فردا قسط وام را پرداخت نکرد، بانک از طریق تضمین برای وصول مطالبات اقدام کند.
این تضمین می‌تواند ضامن باشد، می‌تواند وثیقه باشد یا هر چیزی که بتواند مبلغ قسط و وام را پوشش دهد. وقتی همینطور قسط این وام‌ها عقب می‌افتد، منبعی وارد بانک نشده و در گردش قرار نمی‌گیرد، چطور به افراد دیگر هم وام ازدواج و فرزندآوری برسد؟ ما وقتی باوجود تضمین قوی، گاهی به شکایت و وکیل و دادگاه می‌رسیم، چطور همین تضمین را هم حذف کنیم؟
متأسفانه دولتمردان ما برای اینکه خودشان را از چنین مسئولیت بزرگی مبرا کنند، این مشکلات را به گردن بانک‌ها و تسهیلات بدون پشتوانه و تکلیفی می‌اندازند و واقعاً مردم را مقابل بانک‌ها قرار می‌دهند. من تخلفات و یا کوتاهی همکارانم را انکار نمی‌کنم که متأسفانه در همه سازمان‌ها و اداره‌ها هم از این تخلفات داریم ولی من در ده سال سابقه‌ای که در بانک کشاورزی دارم، شاهد تلاش و همکاری بیشتر همکارانم با مردم بودم و حتی ندیدم که کسی برای وام‌های تکلیفی از شعبه ما دست خالی بیرون برود. فقط شاید دیرتر وام را بگیرد.
حتی درباره پرداخت وام ازدواج و فرزندآوری، برای افرادی که سربازی نرفته‌اند هم هیچ مانعی وجود ندارد.
در حال حاضر دیگر وضعیت نظام‌وظیفه به عنوان شرط پرداخت وام ازدواج مطرح نیست و بسیاری از بانک‌ها این وام را به افرادی که سربازی نرفته باشند نیز پرداخت می‌کنند اما در خصوص پرداخت وام فرزندآوری اینطور نیست، چون هنوز تصمیم‌گیری بر عهده نظام‌وظیفه است.
متأسفانه تورم سنگینی که الان وجود دارد، مشکلات عدیده‌ای برای سازمان‌ها و دولت و مردم ایجاد کرده است. وظیفه دولت است که این مشکلات را رفع کند.
سود تسهیلات باید بتواند زیان‌ها را پوشش دهد تا بانک‌ها در مجموع سود مثبتی داشته باشند، اما این نوع از مداخلات و تکالیف وضعیت بانک‌ها را بدتر می‌کند که البته موضوع جدیدی هم نیست. اما در این ساختار سیاسی همواره این شیوه دنبال شده و رئیس کل بانک مرکزی هم در این ساختار قرار دارد و نمی‌تواند خلاف‌نظر سیاستمداران عمل کند و باید بتواند به وعده سیاستمداران در جهت تشویق مردم به فعلی خاص مانند فرزندآوری با استفاده از منابع بانکی عمل کند. کاش دولت می‌توانست خودش تسهیلات را ضمانت کند.
یعنی بانک فقط مسئول پرداخت باشد و نه مسئول وصول. یعنی وقتی که دولت تکلیف به پرداخت می‌کند، خودش هم برای بازپرداخت ضمانت را انجام دهد. ولی الان فقط کمر بانک‌ها زیر بار این تسهیلات تکلیفی شکسته است. در مورد خرید و فروش وام‌های تکلیفی، خبرهای پشت‌پرده زیاد است. نکته مهم این است که یکسری از جوانان ما توان پرداخت قسط تسهیلات و تهیه ضامن را ندارند و از آنجایی‌که این تسهیلات بهره کمی دارد، می‌توانند به مبلغ خوبی خرید و فروش کنند.
یعنی مثلاً وام ازدواج به نام فرد صادر می‌شود، اقدام می‌کند ولی تهیه ضامن به گردن خریدار می‌افتد. پرداخت قسط هم به عهده خریدار است و خب لابد بسته به توافقشان از مبلغ ۱۸۰تومان، حدوداً چهل یا پنجاه تومان به فرد می‌رسد. ما مشتری داشتیم که وام ازدواج گرفته بود، بعد که قسط‌ها پرداخت نشد و موفق شدیم ارتباطی با فرد وام‌گیرنده بگیریم، بیان کرد که این وام به فرد دیگری رسیده است و خب دست ما کوتاه است و خرما بر نخیل…
