شهید چمران دارای یک شخصیت ویژه علمی و ایمانی بود، برای تحصیلات عالیه به آمریکا رفت و در آمریکا به جایی رسید که برای خیلی‌ها آرزو بود. اما هدف چمران بزرگ‌تر از ناسا و دکتری بود و چمران به وطن بازگشت و همه تجربیات انقلابی و علمی خود را در خدمت انقلاب گذاشت.
شهید چمران به همراه امام موسی صدر جنبش عمل را در مصر و لبان تشکیل داد که نقش ویژه‌ای در مبارزات آن زمان رقم زد، پس از پیروزی انقلاب مدتی عهده دار وزارت دفاع بوده و سپس نماینده مجلس شد.
شهید چمران حین جنگ تحمیلی به اهواز رفته و ستاد جنگ‌های نامنظم را تشکیل داد و نکته بارز این است که کار شهید چمران نقش ویژه‌ای در همدلی، همراهی و صمیمیت ارتش و سپاه ایجاد کرد و در نهایت در سال ١٣۶٠ در مسیر دهلاویه-سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش و خمپاره در سن ۴٩ سالگی به شهادت رسید.
تحصیلات
وی تحصیلات خود را در مدرسه «انتصاریه»، نزدیک پامنار تهران، آغاز کرد و در «دارالفنون» و «البرز» دوران متوسطه را گذراند.
در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۳۶ در رشته الکترومکانیک فارغ‌التحصیل شد و یک‌سال به تدریس در دانشکده فنی پرداخت.
وی در همه دوران تحصیل شاگرد اول بود.
در سال ۱۳۳۷ با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز به امریکا اعزام شد و پس از تحقیقات علمی در جمع معروف‌ترین دانشمندان جهان در دانشگاه کالیفرنیا و معتبرترین دانشگاه امریکا –برکلی- با ممتازترین درجه علمی موفق به اخذ دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما شد.
فعالیت‌های اجتماعی
از ۱۵سالگی در درس تفسیر قرآن مرحوم آیت‌الله طالقانی، در مسجد هدایت و درس فلسفه و منطق استاد شهید مرتضی مطهری و بعضی از استادان دیگر شرکت می‌کرد و از اولین اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود.
در مبارزات سیاسی دوران دکتر مصدق از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت داشت و از عناصر پرتلاش در پاسداری از نهضت ملی ایران در کشمکش‌های مرگ و حیات آن دوره بود.
بعد از کودتای ننگین ۲۸ مرداد و سقوط حکومت دکتر مصدق، به نهضت مقاومت ملی ایران پیوست و سخت‌ترین مبارزه‌ها و مسئولیت‌های او علیه استبداد و استعمار شروع شد و تا زمان مهاجرت از ایران، بدون خستگی و با همه قدرت خود، علیه نظام طاغوتی شاه جنگید و خطرناک‌ترین مأموریت‌ها را در سخت‌ترین شرایط با پیروزی به انجام رساند.
در آمریکا، با همکاری بعضی از دوستانش، برای اولین بار انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا را پایه‌ریزی کرد و از مؤسسین انجمن دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا و از فعالین انجمن دانشجویان ایرانی در آمریکا به شمار می‌رفت که به دلیل این فعالیت‌ها، بورس تحصیلی شاگرد ممتازی وی از سوی رژیم شاه قطع می‌شود.
پس از قیام خونین ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ دست به اقدامی جسورانه و سرنوشت‌ساز می‌زند و همه پل‌ها را پشت‌سر خود خراب می‌کند و به همراه بعضی از دوستان مؤمن و هم‌فکر، رهسپار مصر می‌شود و مدت دو سال، در زمان عبدالناصر، سخت‌ترین دوره‌های چریکی و جنگ‌های پارتیزانی را می‌آموزد و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته می‌شود و فوراً مسئولیت تعلیم چریکی مبارزان ایرانی به عهده او گذارده می‌شود.
به علت برخورداری از بینش عمیق مذهبی، از ملی‌گرایی ورای اسلام گریزان بود و وقتی در مصر مشاهده کرد که جریان ناسیونالیسم عربی باعث تفرقه مسلمین می‌شود، به جمال عبدالناصر اعتراض کرد و ناصر ضمن پذیرش این اعتراض گفت که جریان ناسیونالیسم عربی آنقدر قوی است که نمی‌توان به راحتی با آن مقابله کرد و با تأسف تأکید می‌کند که ما هنوز نمی‌دانیم که بیشتر این تحریکات از ناحیه دشمن و برای ایجاد تفرقه در بین مسلمانان است.
به دنبال آن، به چمران و یارانش اجازه می‌دهد که در مصر نظرات خود را بیان کنند.
شهید چمران در آمریکا
مصطفی چمران در سال ۱۹۶۲ پس از فارغ‌التحصیل شدن با خانواده خود به نیوجرسی منتقل شد و به عنوان یکی از اعضای هیئت اجرایی و مسئول مالی شورای مرکزی جبهه ملی فعالیت داشت. چمران اعتراضات دانشجویان مقابل سازمان ملل در نیویورک، کاخ سفید و سفارت ایران در واشینگتن و سایر کنسولگری‌ها در شهرهای شیکاگو، نیویورک، سانفرانسیسکو را با هدف اعتراض به وضعیت سیاسی اجتماعی هدایت می‌کرد.
چمران در یکی از مؤسسات پژوهشی بزرگ آمریکایی به نام بل استخدام شد و چندسالی در آنجا مشغول به کار بود.
شهید چمران و روز دانشجو
مصطفی چمران در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در حمله گارد به دانشکده فنی دانشگاه تهران جز معترضان به حضور نیکسون، معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، بود.
شهیدید چمران در رابطه با حادثه ۱۶ آذر می‌گوید: وقایع آن روز چنان در نظرم مجسم است که گویی همه را به چشم می بی نم. صدای رگبار مسلسل در گوشم طنین می‌اندازد، سکوت موحش بعد از رگبار بدنم را می‌لرزاند، آه بلند و ناله جانگداز مجروحین را در میان این سکوت دردناک می‌شنوم. دانشکده فنی خون آلود را در آن روز و روزهای بعد به رأی العین می‌بینم… نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا به ایران می‌آمد تا نتیجه بیست و یک ملیون دلار خرج کودتا را ببیند.
ازدواج شهید چمران
مصطفی چمران دو بار ازدواج کرد، بار اول در سال ۱۳۴۰ با یک زن مسلمان آمریکایی به نام تامسن هیمن که نام خود را پس از ازدواج به پروانه تغییر داد. همسر آمریکایی چمران پس از مهاجرت به لبنان و مدتی زندگی کردن در آنجا، به دلیل شرایط سخت، از او جدا شد و به آمریکا برگشت.
شهید چمران و امام موسی صدر در لبنان
چمران به مصر رفت و در سخت‌ترین دوره‌های چریکی و پارتیزانی شرکت کرد و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته شد. سپس به لبنان رفت تا در کنار و همراه موسی صدر، جنبش امل لبنان را تشکیل دهد.
شهید چمران یکی از فرماندهان این جنبش بود و از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ در آنجا خدمت کرد.
چمران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
مصطفی چمران پس از پیروزی انقلاب ۵۷ به ایران برگشت و مدتی وزیر دفاع دولت بازرگان بود. همچنین در دوره اول مجلس شورای اسلامی بخاطر عضویت در نهضت آزادی، از سوی مردم به نمایندگی انتخاب شد.. شهید چمران در اوایل پیروزی انقلاب، به تربیت اولین گروه از پاسداران انقلاب اسلامی پرداخت.
شهید چمران و جدایی طلبان کردستان
شهید چمران در کنترل ناآرامی‌ها و شورشیان کردستان، مریوان و پاوه نقش بسیار مهمی داشت و از نیروهای ارتش و سپاه در این راه استفاده کرد.
از حوادثی که در پاوه اتفاق افتاد قتل‌عام مجروحین توسط مخالفین در بیمارستان، سقوط هواپیمای فانتوم و اصابت هلیکوپتر ۲۱۴ حامل قربانیان و مجروحین به کوه بود که چمران از آن با تلخی فراوان یاد می‌کرد.
شهید چمران و آزادی سوسنگرد
چمران در نبردی که برای آزادسازی سوسنگرد درگرفته بود، به هدف منحرف کردن دشمن از آسیب رسانی به رزمندگان همراهش، به همراه دو تن از همراهانش به درگیری با چند تانک و نفربر پرداخت که نتیجه آن فرار نیروهای عراقی از صحنه نبرد بود.
در حالی که او تنها از ناحیه ران مجروح گردید و نیروهای او توانستند خود را به سوسنگرد برسانند، او با کامیون‌هایی که از دشمن به غنیمت گرفته بود خود را به بیمارستان رساند و بستری شد؛ اما بیش از یک شب در بیمارستان نماند و پس از آن به مقر ستاد جنگ‌های نامنظم رفت.
تاریخ و علت شهادت شهید چمران
۳۱ خرداد ۱۳۶۰، چمران برای سرکشی به منطقه جنگی دهلاویه رفته بود که بر اثر ترکش خمپاره دشمن از پشت سر زخمی شد. امداد اولیه بر روی پیکر زخمی شهید چمران در بیمارستان سوسنگرد نتیجه‌ای نداشت و در نهایت جسد بی جان او به اهواز رسید.
آرامگاه شهید چمران
آرامگاه شهید چمران در بهشت زهرا در قطعه: ۲۴ ردیف: ۷۱ شماره: ۲۵ قرار دارد.
