اعمال فیلترینگ شدید در ترکیه به خاطر انتخابات / حکمرانی ترک‌ها بر فضای مجازی

زهرا لایق حقیقی؛ در آستانه‌ی اتفاق بزرگ در ترکیه فیلترینگ فضای مجازی خبر ساز شد. با نگاهی به شرایط ترکیه مشخص است که دولت ترکیه بر فضای مجازی و فعالیت مجازی مردم احاطه کامل دارد.

با اینکه اروپا مدام به ترکیه تذکر حقوق بشری می‌دهد بازهم ترک‌ها برای حفظ امنیت جامعه و دوری از انتشار خبرهای کذب دست به هر اقدامی می‌زنند ولو فیلترینگ. ترکیه پیش از این به سادگی در اتفاقات قبلی کشورش هم دست روی اینترنت گذاشته و تا تمام نشدن بحران به قطعی اینترنت ادامه داد.

قانون قطع اینترنت در ترکیه

ترکیه فیلترینگ اینترنت را از سال 2007 آغاز کرد، در آن زمان قانونی تصویب شد که بر اساس آن به نهادهای مختلف من‌جمله دولت این مجوز داده شده که از دادگاه یا نهادهای ذی‌ربط خواستار فیلتر کردن یک‌سری از محتوای آن‌لاین شوند. بر اساس این قانون سایت‌هایی که دربرگیرنده‌ محتوای مستهجن یا محتوایی که از آن به عنوان “جرایم ضد آتاتورک” یاد می‌شود، فیلتر می‌شدند. این فیلترینگ هم‌چنین شامل وبسایت‌ها و محتواهایی نیز می‌شد که در خدمت «روسپی‌گری»، «به وجود آوردن مکان یا امکان قمار»، «سوء‌استفاده جنسی از کودکان» یا «تامین مواد مخدر مضر برای سلامتی» بودند و اولین فیلترینگ در ترکیه بر سر یوتیوب اعمال شد و در آن زمان یوتیوب به دلیل انتشار ویدئویی‌هایی در انتقاد از آتاتورک یا به سخره‌گرفتن وی بلافاصله فیلتر شد و 18 ماه فیلتر ماند و دومین فیلتر اوت ۲۰۰۸ و برای وب‌سایت مشهور «وردپرس» نیز که میزبانی وب‌لاگ‌ها را برعهده دارد بود. این وب‌سایت در پی شکایت وکلای نویسنده‌ای به نام هارون یحیا، که «الجزیره» او را یک نویسنده‌ی “اسلام‌گرا” با نام مستعار عدنان اکتار معرفی‌کرده مسدود شد.

در سال 2012 دادگاه اروپایی حقوق بشر قانونی که به استناد آن این فیلترینگ انجام می‌شد را در تضاد با اصل 10 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر تشخیص داد؛ اصلی که تضمین‌کننده آزادی بیان است.

قطع اینترنت در ترکیه

قطع اینترنت و فیلتر شدن بسیاری از شبکه‌های اجتماعی که از سال 2007 به بعد آغاز شد، شاید آن دسته از فیلترهایی که در ترکیه بیشتر در خاطر مردم مانده باشد برای سال 1401 بود زمانی که انفجار انتحاری یک داعشی در مرکز استانبول اتفاق افتاد.

در آن زمان با انتشار اولین خبر و گمانه زنی از این اتفاق که منجر به انتشار بیشتر شایعات میشد، مقام‌های ترکیه اینستاگرام، فیسبوک، توییتر و یوتیوب را محدود کرده‌اند. برخی از قطع تلگرام در ترکیه هم خبر دادند حتی رادیو، تلویزیون و رسانه‌های ترکیه نیز از پخش هر خبر و فیلمی درباره انفجار منع شده‌اند تا مقامات امنیتی در آرامش بتوانند در پی شناسایی و دستگیری مجرم باشند و بعد از پایان یافتن ماجرا و توضیحات کامل مقامات قائله ختم شد.

اتفاق بعدی که منجر به قطعی کامل شبکه‌های مجازی شد زلزله بزرگ ترکیه بود. بعد از زلزله با انتشار خبرهایی که دولت ترکیه آن را شایعه و بر هم زدن آرامش روانی مردم در آن برهه زمانی دانست همه شبکه‌های مجازی را فیلتر کرد و برخی شبکه‌ها پیام های قبلی خود را پاک کردند. در آن زمان حتی بزرگترین شبکه اجتماعی ترکیه هم فیلتر شد.

برخی این اقدام مسئولین ترکیه را تحمل نداشتن آنها از انتقاد و انتشار خبرهای داخلی دانستند و بیان کردند که آنها به دنبال راهی برای متوقف کردن آن هستند.

و حالا انتخابات ترکیه

با نزدیک شدن به انتخابات ترکیه بازهم خبرهای فیلتر فضای مجازی در ترکیه خبر ساز شد. هیات فناوری اطلاعات و ارتباطات ترکیه (BTK) به شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت دستور داد، در آستانه نزدیک شدن به انتخابات 10 برنامه و اپلیکشن وی‌پی‌ان پرکاربرد در این کشور را مسدود یا محدود کنند. در روزهای اخیر نیز شبکه اجتماعی ایکس هم اعلام کرد، تدابیر و اقداماتی علیه 15 متن منتشرشده در این شبکه مجازی اتخاذ کرده است،‌ این اقدام در نتیجه دستور قضابی صادرشده در ترکیه صورت گرفته که چند شبکه رقیب دیگر را هم شامل می‌شود. قوه قضائیه ترکیه تهدید کرد در صورت عدم اجرای این حکم این شبکه‌ها در کشور فیلتر خواهند شد.

اینترنت در کشور ترکیه چگونه کنترل می‌شود؟

بعد از کودتای 2016 ترکیه شروع به اعمال قوانین سانسور و فیلترینگ در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی کرد. با توجه به محدودیت‌های شدید و همچنین تصویب قوانین سخت برای فعالان فضای مجازی، دولت ترکیه در حوزه فضای مجازی، در مقیاس وسیعی بر مردم حکومت می‌کند. تمام ترافیک اینترنت کشور ترکیه، از طریق زیرساخت TurkTelecom عبور می‌کند که امکان کنترل متمرکز بر محتوای آنلاین و تسهیل اجرای تصمیمات فیلترینگ را به حکومت ترکیه می‌دهد.

در ترکیه، اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات و وزارت حمل‌ونقل و زیرساخت از مهم‌ترین نهادهای تصمیم‌گیرنده در حوزه فضای مجازی هستند. یک سازمان مستقل پژوهشی دیجیتال در ترکیه با نام TurkeyBlocks نیز وجود دارد که محدودیت‌های دسترسی به اینترنت و ارتباط افراد را با حوادث سیاسی در ترکیه کنترل می‌کند و از مهم‌ترین اقدامات آن، می‌توان به سانسور ویکی‌پدیا و از بین بردن دسترسی به امکانات ذخیره‌سازی ابری از جمله گوگل درایو و Dropbox اشاره کرد. در مارس 2014، ترکیه در مواجهه با رسوایی های فساد دولتی، توییتر را مسدود کرد. آنکارا همچنین پس از بارگذاری ویدئویی در یوتیوب که به بنیانگذار ترکیه مدرن توهین شده بود، این پلتفرم را برای 30 ماه مسدود کرد. در جریان حوادث کودتای 2016 نیز واتس آپ و اسکایپ به صورت موقت مسدود شدند.

ارائه یا تبلیغ فحشا، ارائه مکان و فرصت برای قمار، جرائم علیه آتاتورک، تسهیل سوءاستفاده از مواد مخدر، قمار آنلاین و شرط‌بندی غیرمجاز، تشویق به خودکشی و سوءاستفاده جنسی از کودکان از موارد ممنوع در فضای مجازی در این کشور است.

کنترل شبکه‌های اجتماعی در دستور کار ترکیه
ترکیه با قانون تصویبی شبکه‌های اجتماعی خارجی با بیش از یک ‌میلیون کاربر در داخل ترکیه را موظف می‌کند که در این کشور دفتر و نمایندگی محلی داشته باشند و به درخواست‌های مربوط به حذف محتوا عمل کنند.

بر اساس قانون جدید، اطلاعات شهروندان ترکیه باید به‌صورت محلی در این کشور ذخیره شوند. در صورتی که این پلتفرم‌ها این قانون را رعایت نکنند، علاوه بر جریمه، با محدودیت پهنای باند نیز روبه‌رو خواهند شد که امکان استفاده از آن‌ها را غیرممکن می‌کند. به همین دلیل شرکت فیسبوک تسلیم این قانون شده که یکی از بزرگ‌ترین اهداف آن اعمال کنترل بیشتر بر محتوای شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان به یک شخصیت حقوقی به نمایندگی از آن‌ها است.

همانطور که گفته شد فیسبوک، توییتر، یوتیوب و ویکی‌پدیا قبلاً در ترکیه مسدود شده بودند و ممکن است باز هم این اتفاق رخ دهد، بنابراین شهروندان ترکیه معمولا به وجود یک VPN در تلفن همراه خود نیاز دارند. مسدودسازی به‌ طور متناوب اتفاق می‌افتد، به‌ویژه در زمان ناآرامی‌های سیاسی بیشتر شاهد این اتفاق هستیم. دولت ترکیه از سال 2016 استفاده از VPN را محدود کرده است و این کار را برای حفاظت از امنیت ملی و مبارزه با تروریسم ضروری می‌داند. با این حال دسترسی به اینترنت WiFi، در سراسر ترکیه و به صورت رایگان رایج است. تقریباً همه هتل‌ها، آپارتمان‌های اجاره‌ای، رستوران‌ها و کافه‌ها دارای WiFi هستند، اگرچه ممکن است که هتل‌های لوکس بابت اینترنت هزینه دریافت کنند.

رسانه‌های اجتماعی محبوب در ترکیه
سهم ترکیه در بازار جهانی برنامه‌های نرم‌افزاری به ‌سرعت در حال افزایش است. این کشور از نظر بارگیری و استفاده از برنامه‌های تلفن همراه در بین 10 کشور برتر جهان قرار دارد. بر اساس آمار ارائه شده از سوی statcounter فیسبوک در جولای 2021 با بیش از 47 درصد کاربر، محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در ترکیه محسوب می شود و بعد از آن اینستاگرام با 25 درصد و توییتر با 10 درصد در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. همچنین طبق آمار Google Play در 5 برنامه محبوب شبکه اجتماعی در این کشور هیچ اپلیکیشن داخلی وجود ندارد. طبق تحقیق مشترک شرکت‌های «GfK» و «DigitalTalks» نیز واتساپ محبوب ترین پیام رسان در ترکیه محسوب می شود.

کنترل دنیای مجازی

کنترل کردن فضای ولنگار مجازی تنها زمانی اتفاق خواهد افتاد که پلتفرم‌ها قوانین هر کشور را قبول و نسبت به آن تعهد داشته باشند. ترکیه در مواقع حساس کشور به راحتی تمام پلتفرم‌ها را کنترل می‌کند، متنی را که به ضرر دولت باشد پاک میکند و صفحه‌هایی را که مخالف دولت حرفی بزنند می‌بندد و همه اینها برای این به راحتی در پلتفرم‌ها بدون شکایت رخ می‌دهد که قانون آن کشور را پذیرفته‌اند. اگر در ایران هم این اتفاق عملی شود شاید دیگر شاهد انتشار شایعات و دروغ‌ها و ادامه پیدا نکردن طولانی اغتشاشات باشیم.