سید آرش وکیلیان، کارشناس فضای مجازی، در یادداشتی با اشاره به معضلات مهاجرت و علت‌های آن به گران تمام شدن کمبود نیروهای متخصص برای جامعه اشاره داشته و می‌نویسد:
چند روز پیش متنی را از یکی از دوستانم خواندم که درباره تجارب جذابش در یک شرکت چینی نوشته بود. غصه من از مهاجرت وی که از مدیران موفق کشور بود، باعث شد این متن را بنویسم. در سالهای اخیر بحث مهاجرت داغ بوده و زیاد درباره کمیت آن صحبت شده اما بحث از کیفیت مهاجرت چنانکه باید انجام نشده است. مهاجرت را از حیث اجتماعی میتوان به چند دسته تقسیم کرد:
۱- افرادی که از کودکی سودای فرنگ دارند و یا در جوانی به این نتیجه می رسند و دیر یا زود به سرزمینی می روند که به آن بیشتر احساس تعلق دارند. اینها ایران را وطن به معنای دقیق کلمه نمی دانند.
۲- افرادی که در مسیر رشد تحصیلی در مرحله ای برای کسب علم و تخصص بیشتر مهاجرت می کنند. این رویه در جهان عادی است و حتی با گسترش آموزش عالی هم نمی توان و نباید جلوی آن را گرفت.
۳- افرادی که در کشور به وضعیت زندگی مورد نظر خود نرسیده اند، شغل خوبی ندارند، دنبال فرصت های جدید هستند و مخاطره می کنند. اگر شرایط اقتصادی اجتماعی بهتر شود، این افراد مهاجرت نمی کنند اما رفتنشان هم خسارت بزرگی نیست.
۴- افرادی که از حیث سیاسی اجتماعی با حکومت واگرایی دارند و دچار چالش جدی هستند. بعید است در شرایط فعلی بتوان آنها را نگه داشت و شاید حتی حکومت از مهاجرت آنها خوشحال هم بشود.
۵- اما موضوع این نوشتار دسته پنجم است. متخصصانی با سنی بین ۳۰ تا ۵۰ سال در رشته های پزشکی، مهندسی و … که پایه های پیشبرد صنایع و حرف هستند و عامل اجتماعی اصلی توسعه می باشند. این دسته دچار محرومیت اقتصادی یا محدودیت اجتماعی جدی نیستند بلکه افق رشد تنگ داخلی و فرصت های بزرگ خارجی آنها را به خود می خواند و با خود می برد. رفتن حتی یکی از آنها هم برای کشور گران است و جبرانش دشوار.
علل مهاجرت این دسته را می توان چنین برشمرد:
۱- غلبه رابطه سالاری به جای شایسته سالاری و تخصص گرایی در کشور: به این معنا که برای رشد شغلی، روابط خویشاوندی نظیر دامادی و سابقه رفاقت با افراد صاحب مقام و موقعیت مهمتر از توانمندی افراد است. در چنین فضایی متخصصان زمینه ای برای رشد خود در برابر رقبای ناشایست اما خوش رابطه نمی بینند.
۲- افت ارزش پول و عدم رشد متناسب دستمزدها : با سقوط ارزش ریال نسبت به دلار میزان درآمد فرد متخصص در ایران نسبت به درامد همان فعالیت در کشور دیگر به یک چندم کاهش یافته است. این امر بخصوص در بعضی از حوزه های شغلی نظیر پزشکی و مهندسی فاوا محسوس است.
۳- ضعف فناوری: کوچک بودن عرصه فعالیت و تأخر و ضعف فنی شرکت های ایرانی نسبت به بازار جهانی که سبب می شود تخصص های پیشرفته بخصوص در عرصه هایتک مجالی برای ظهور و بروز ندارد.
۴- ضعف شبکه اجتماعی: هر شخصی در شبکه اجتماعی شامل خویشاوندان، دوستان، همکاران، … زندگی میکند که قوت آن سبب استحکام زیست اجتماعی میشود و در مقابل ضعف آن باعث از جاکندگی میشود. شیوه رشد و تربیت نسل جدید در شهرهای بزرگ سبب شده که متخصصان شبکه اجتماعی ملی ضعیفی داشته باشند که نمی تواند آنها را پایبند کند.
۵- محدودیت پنجره مشارکت اقتصادی اجتماعی: بسته بودن عرصه فعالیت سیاسی به روی بسیاری گرایش ها، ضعف تشکل ها و انجمن های صنفی و تخصصی ، محدود بودن مجال مشارکت های داوطلبانه اجتماعی و نظایر آن سبب میشود که شخص تدریجا امید به اثرگذاری برای بهبود شرایط زندگی را از دست بدهد و ناامید گردد.
۶- ضعف ترسیم آینده باشکوه ملی: ضعف حکومت ، رسانه ها و حوزه عمومی در ترسیم افقی از توسعه کشور و شکست در تحقق چشم انداز بیست ساله به همراه موج فضاسازی منفی در رسانه های جمعی و اجتماعی خارجی نسبت به آینده کشور سبب شده بسیاری مردم امید به بهبود شرایط را از دست دهند و برخی متخصصان آینده تاریکی برای کشور ببینند.
۷- سیاست های اقتصادی اجتماعی نامناسب: اتخاذ سیاست هایی که خلاف منافع صنایع و کسب و کارها است نظیر قطع انرژی بخشی صنعتی برای تامین مصادف خانگی، تخصیص ارز ترجیحی به واردات، مقررات گذاری اشتباه در صادرات، دشواری تعاملات مالی و بانکی بین المللی و نظایر آن سبب شده که محیط برای فعالیت متخصصان ناامن به نظر بیاید. به امید خدا در نوشتاری دیگر به راهکارهای کوتاه مدت و عاجل خواهم پرداخت.
