به گزارش جهت پرس؛ از شبهات رایج بین عامه مردم در موضوع انتخابات درباره نظارت بر انتخابات است؛ که در این گزارش به شبهات در این مورد پاسخ داده شده است.

نظارت بر انتخابات شامل چه مراحلی از انتخابات است؟

 اولا در مقام تعریف انتخابات باید بیان نمود که انتخابات تشریفاتی است که همه‌ی فرآیندهای گزینش‌گری اعم از ثبت‌نام، تایید صلاحیت‌ها، اخذ رأی و شمارش آراء تا صدور اعتبارنامه‌ی منتخبان را شامل می‌شود. بر این اساس مفهوم نظارت بر انتخابات به معنای نظارت بر همه‌ی فرآیندهایی است که ذیل مفهوم انتخابات قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر باید در نظر داشت که هدف از نظارت بر انتخابات ها، تضمین صحت انتخابات‌‌ ،بررسی حسن اجرای قوانین مربوطه و دفاع از حقوق مردم است.

با در نظر گرفتن این اهداف نتیجه میگیریم، نظارت بر انتخابات باید شامل تمامی مراحل آن باشد تا از نقص و ناعدالتی در همه مراحل انتخابات جلوگیری شود و حقوق مردم ضایع نگردد.

برای مثال اگر بر مرحله تبلیغات انتخابات نظارت نشود، ممکن است نامزدها از روش های غیر قانونی و خلاف شرع برای تبلیغ خود استفاده کنند و چون نظارتی از سمت نهاد ناظر بر آن نیست امکان برخورد و جلوگیری از موارد غیر قانونی وجود نخواهد داشت.

یا اگر بر مرحله ثبت نام نامزدها نظارت نباشد، افراد بدون شایستگی در معرض رای مردم قرار خواهند گرفت و امکان جلوگیری از اقدام غیر قانونی آنها نیز سلب خواهد شد.
 ولی اگر نظارت بر انتخابات شامل‌ برتمامی مراحل آن باشد، شاهد یک انتخابات‌ صحیح و‌کم نقص خواهیم بود.

آیا نظارت بر انتخابات حتما باید «توسط مقامات و دستگاه های رسمی و حاکمیتی» باشد؟

نظارت به طور کلی به دو قسم نظارت رسمی و نظارت غیر رسمی تقسیم می شود.
نظارت غیررسمی به صورت اختیاری و غیرمستقیم به وسیله تشکل‌های مردمی یا حزبی انجام می‌شود که هدف آن شفاف سازی فرایند نظارت، پاسخگو کردن نهادهای مجری انتخابات، کمک به بهبود اعتبار انتخابات، افزایش اعتماد عمومی به فرایند برگزاری انتخابات و جلوگیری از تخلفات احتمالی است. در این نوع از نظارت، نهاد ناظر محدود به ملاحظه و مشاهدهٔ فرایند های انتخاباتی و گزارش و انعکاس آن برای شهروندان و مقامات دارای صلاحیت و ارائه تذکرات، پیشنهادات و نکات اصلاحی است و معمولا حق دخالت در فرایند برگزاری انتخابات را ندارند. برای نمونه در نظام ایران نظارت نمایندگان نامزدهای انتخاباتی بر فرآیند انتخابات یک نمونه از نظارت غیررسمی محسوب می‌گردد.

مقصود از نظارت رسمی بر انتخابات، نظارتی است که به وسیله نهادهای حکومتی و با بهره گیری از قدرت حاکمیت انجام می گیرد که نهاد های ناظر ضمانت اجراهای کافی به منظور جلوگیری از تخلفات احتمالی در فرایند انتخابات و پاسداری از آراء عمومی را دارند.

 وجود نظارت رسمی در نظام سیاسی جهت تحقق اهداف انتخابات ضروری است. چرا که با پذیرش نظارت غیررسمی راه برای اعمال سلیقه شخصی باز می شود. مثلاً دانشجویان می گویند ما نظارت خاص خود را قبول داریم یا اصناف میگوید من نظارت خاص خود را قبول دارم. مسلما این طور نظارت موجب هرج و مرج می شود.

آیا الگوی نظارت بر انتخابات در ایران صرفا حاکمیتی است؟

در اصل 99 قانون اساسی آمده است:شورای‏ نگهبان‏ نظارت‏ بر انتخابات‏ مجلس‏ خبرگان‏ رهبری‏، ریاست‏ جمهوری‏، مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ و مراجعه‏ به‏ آراء عمومی‏ و همه‏ پرسی‏ را بر عهده‏ دارد.

با توجه به این اصل، نظارت بر انتخابات به طور کلی در صلاحیت شورای نگهبان است .
تردیدی نیست که یک نظارت عام، گسترده و جاری در کلیه امور مربوط به انتخابات، مستلزم ابزار‌ها و نیرو‌هایی است.
نهاد شورای نگهبان مرکب از دوازده عضو است و روشن است که آنان قادر نیستند در انتخاباتی مثل انتخابات مجلس شورای اسلامی، بر تمامی حوزه‌‏های انتخابیه نظارت داشته باشند.از این رو، قانون به این نهاد اجازه داده است که هیئت هایی را برای نظارت راه‏‌اندازی نماید.
شورای نگهبان برای ایجاد این هیئت ها از شبکه 300 هزار نفره مردمی استفاده می کند.
بنابراین الگوی نظارت بر انتخابات در ایران صرفا حاکمیتی نیست و ترکیبی از ساختار رسمی و مردمی می باشد.
علاوه بر این قانونگذار اجازه نظارت بر انتخابات در قالب‌های غیر رسمی را از طریق نمایندگان نامزدهای انتخاباتی داده است.

چرا شورای نگهبان باید نهاد ناظر بر انتخابات باشد؟

الگو ها و شیوه های مختلفی برای نظارت بر انتخابات در تمام دنیا وجود دارد همچون نظارت نهاد پاسدار اساسی بر انتخابات یا ایجاد کمیسیون مستقل انتخاباتی یا نهادی مثل قوه مقننه یا قوه قضاییه. اما آنچه دارای اهمیت است، توجه به این موضوع است که اصولاً برگزاری انتخابات بر عهدهٔ نهاد های اجرایی است و مراجع نظارتی باید منفک از نهادهای مجری باشند. از همین رو دو اصل «ضروری بودن اصل نظارت» و «استقلال یا لزوم تفکیک میان نهاد ناظر و نهاد مجری» از اصول پذیرفته شده در نظارت بر انتخابات محسوب می گردد.
اما در ایران نهاد نظارت کننده بر انتخابات طبق یک الگوی مرسوم جهانی، نهاد پاسدار قانون اساسی یا همان شورای نگهبان در نظر گرفته شده است. در مقام تحلیل چرایی تعیین شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات باید به دو ویژگی ضروری و مهم استقلال و عدم وابستگی نهاد ناظر و ارتباط تخصصی کارویژه های نهاد ناظر با امر انتخابات اشاره کرد که شورای نگهبان هر دو ویژگی را دارا است؛ یعنی هم از حیث ساختاری، مقرراتی، اداری و مالی مستقل از نهادهای مجری انتخابات است و هم با توجه به سایر کارویژه‌های این نهاد از جمله نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی از جهت عدم مغایرت با قانون اساسی و موازین اسلامی و همچنین تفسیر قانون اساسی و شرلیط اعضای آن؛ از حیث حقوقی و قانونی تخصص کافی و لازم را برای نظارت بر انتخابات دارد.

یکی از تقسیم بندی های نظارت، پسینی و پیشینی است. آیا اساسا نظارت پیشینی را می توان نظارت گذاشت؟ چرا که بعضیها می گویند این نظارت نیست و دخالت در انتخابات است.

در ابتدا باید مفهوم نظارت را از اجرا تفکیک نمود و به این موضوع توجه کرد که نظارت صرفا ارزیابی عملکردها و انطباق آنها با قوانین است. مجری قانون را اجرا میکند و ناظر بر عملکرد وی نظارت می کند.
هدف از نظارت جلوگیری از انحرافات و تخلفات در فرآیند انتخابات است که مبتنی بر صلاحیتی که قانون‌گذار تعیین کرده پیشینی، همزمان یا پسینی است.مثال نظارت پیشینی توسط شورای نگهبان در بند 9 اصل 110 قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است: در قسمتی از این بند در خصوص احراز شرایط داوطلبان ریاست جمهوری مقرر شده است که شرایطی که در این قانون می آید، باید قبل از انتخابات به تایید شورای نگهبان…برسد. وظیفه نظارت بر انخابات حین و پس از انتخابات هم با شورای نگهبان است.
بر این اساس چنانچه حین برگزاری انتخابات رفتارهای خلاف قانونی همانند خرید و فروش رای و یا جعل صورت پذیرد و یا پس از انتخابات روشن گردد که برخی از فرآیندهای انتخاباتی مخدوش بوده است مقام ناظر صلاحیت رسیدگی و تصمیم‌گیری خواهد داشت. وظیفه شورای نگهبان  به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات صرفا تطبیق قانون با فرآیندهای مختلف انتخاباتی است و  امر قانون گذاری با مجلس شورای اسلامی و اجرای قوانین انتخاباتی با مجریان مشخص شده در متن قانون می باشد نه نهاد نظارت کننده. از جمله این‌که در انتخابات مجلس تایید و رد صلاحیت کاندیداها با هیات های اجرایی وزارت کشور است و شورای نگهبان صرفا بر این فرایند نظارت کرده و اقدامات وتصمیمات مجریان را با قانون انطباق میدهد و هیچ دخالتی در امور اجرایی انتخابات ندارد.