رقابت آمریکا و چین در جهان امروز بسیار اهمیت دارد. جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا در کنفرانس سالانه سفیران اتحادیه اروپا (2022) در این خصوص می‌گوید: «بحران‌های زیادی در سراسر جهان وجود دارد؛ نیروهایی که این جهان را به حرکت در‌می‌آورند. اولین بحران، وجود چندقطبی آشفته است. رقابت آمریکا و چین، امروز مهم‌ترین نیروی ساختاری است و جهان حول این رقابت، ساختار می‌یابد؛ خواه دوست داشته باشیم یا نه. دو قدرت بسیار بسیار بزرگ در‌حال رقابت هستند و این رقابت، جهان را بازسازی خواهد کرد. ۱»
تولید ناخالص داخلی چین از سال 2016 (براساس دلار برابری قدرت خرید) از اقتصاد آمریکا بزرگ‌تر شده است.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که رشد بالا و مستمر چین ادامه خواهد داشت و این اقتصاد، سال‌به‌سال از اقتصاد آمریکا بزرگ‌تر خواهد شد. چین برای حفظ رشد بالا در دهه‌های پیش‌رو، دو برگ برنده دارد: «پیشروی به‌سمت صنایع پیشرفته» و «ابتکار کمربند-راه». با وجود این شواهد حتی کارشناسان غرب‌گرای روابط بین‌الملل نیز به‌طور ضمنی معترفند که آمریکا در حوزه سیاسی نیز نهایتا تا دو دهه آینده در جهان، نسبت به چین دست برتر را خواهد داشت. آمریکا نیز درمقابل تلاش می‌کند تا با ایستادن درمقابل دو برگ برنده چین، سرعت افول اقتصادی خود را کاهش دهد.
بزرگ‌تر شدن اقتصاد چین
همان‌طور که در نمودار1 مشهود است، تا سال 2016 میلادی همواره اقتصاد آمریکا بزرگ‌تر از اقتصاد چین بود. این در‌حالی است که از سال 2016 به این سو چین، بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا شده و برآوردها نیز حاکی از آن است که روند فاصله گرفتن چین از آمریکا ادامه دارد. در سال 2022 تولید ناخالص داخلی چین 30074 میلیارد دلار است، در‌حالی‌که تولید ناخالص داخلی آمریکا 25035 میلیارد دلار است؛ یعنی 5039 میلیارد دلار کوچک‌تر از چین. همچنین برآورد صندوق بین‌المللی پول این است که تا سال 2027 تولید ناخالص داخلی چین به 42050 میلیارد دلار و تولید ناخالص داخلی آمریکا به 30282 میلیارد دلار می‌رسد، یعنی تولید چین 11768 میلیارد دلار بزرگ‌تر از تولید آمریکا می‌شود.
قدرت اقتصادی کشورها بیش از آنکه به اندازه تولید ناخالص داخلی آنها مربوط باشد، به سهم‌شان در تولید ناخالص داخلی جهان مرتبط است. همچنین اندازه تولید ناخالص داخلی این کشورها در مقایسه با سایر قدرت‌های اقتصادی نیز تعیین‌کننده است. فون هورنیک، مرکانتیلیست آلمانیمی‌گوید: «امروز ثروتمند بودن یا نبودن هر ملت بستگی به وفور یا امنیت قدرت و مال و منالش ندارد، بلکه اصولا مرتبط است به اینکه همسایگانش از همان چیز مقدار بیشتر یا کمتری دارند.۲» نگاهی به سهم آمریکا در اقتصاد جهانی حاکی از افول نسبی این قدرت اقتصادی است. همان‌طور‌که در نمودار 2 مشاهده می‌شود، سهم آمریکا از تولید ناخالص داخلی جهان از 22.16 درصد در سال 1985 به 15.47 درصد در سال 2022 رسیده است و برآورد صندوق بین‌المللی پول آن است که تا سال 2027 به 14.34 درصد تنزل کند. این در‌حالی است که سهم چین از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2022 معادل 18.58 درصد است و برآورد صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد این سهم در سال 2027 به 19.92 درصد خواهد رسید.
به همین خاطر است که حتی غرب‌گراترین کارشناسان روابط بین‌الملل نیز عمر سیطره سیاسی آمریکا را محدود و توانش را رو به افول می‌دانند. محمود سریع‌القلم در یادداشت «جنگ اوکراین و آینده برجام» می‌نویسد: «حداقل برای دو دهه آینده، آمریکا این توان را دارد که در‌صورت تعارض‌های جدی با کشورهای رده دوم قدرت در جهان، مانع از همکاری‌‌های گسترده آنان با چین و روسیه شود.۳» این عبارت یک اعتراف ضمنی نیز دارد و آن اینکه حتی سریع‌القلم نیز معتقد است دو دهه بعد آمریکا دیگر توان ایجاد مانع پیشروی همکاری اقتصادی کشورها با چین را نخواهد داشت. البته این دیدگاه، بسیار بدبینانه است؛ چرا‌که می‌توان مثال‌های زیادی از روابط تجاری چین و سایر کشورها یافت که مطلوب آمریکا نیست.
برگ‌های برنده چین
چین دو استراتژی مهم برای حفظ رشد بالای اقتصادی در دهه‌های پیش‌رو دارد: «پیشروی به‌سمت صنایع پیشرفته» و «ابتکار کمربند-راه». آمریکا برای دست‌کم سه‌دهه روی ساخت محصولات با تکنولوژی پیشرفته۴ متمرکز شده بود و براساس یک تقسیم کار نانوشته، تولید محصولات با تکنولوژی پایین را به چین واگذار کرده بود. در سال 1995 سهم چین از بازار فناوری‌های پیشرفته تنها 4 درصد بود، در‌حالی‌که در همان سال آمریکا 24 درصد بازار این محصولات را در اختیار داشت۵. در سال 2018 اما سهم چین از بازار جهانی فناوری‌های پیشرفته به 21.5 درصد رسید، در‌حالی‌که سهم آمریکا با 1.5 درصد کاهش به 22.5 درصد رسید. براساس گزارش بنیاد فناوری اطلاعات و نوآوری۶ این یک نبرد «برد-باخت» است که برای امنیت اقتصادی و ملی هر دو کشور مهم است۷.
برخی تحلیلگران ماجرای دستگیری دختر مالک شرکت هواوی در کانادا به درخواست ایالات متحده را نیز در راستای تلاش آمریکا برای جلوگیری از پیشروی چین در فناوری‌های پیشرفته تحلیل می‌کنند. به همین خاطر هنگامی که شبکه CNBC از مالک هواوی پرسید که آیا دخترش در جنگ تجاری جاری آمریکا و چین «گروگان» گرفته شد، او پاسخ داد «شاید۸». به‌هر‌حال تلاش چین برای تصاحب بازارهای فناوری‌های پیشرفته که پیش‌تر در اختیار آمریکا بود، جدی است. دیگر برگ برنده چین برای حفظ رشد اقتصادی بالا در دهه‌های آینده، ابتکار کمربند-راه۹ است. این ابتکار درواقع استراتژی چین برای طراحی نظم مالی نوین جهانی است۱۰. ایالات متحده نیز برای مقابله با ابتکار کمربند-راه برنامه‌هایی دارد؛ بخش‌هایی از آن را آشکارا اعلام می‌کنند۱۱ و بخش‌هایی نیز تنها در مقام عمل، اجرا می‌شود.
طرح آشوب‌های دوسالانه
همان‌طور‌که بورل به‌درستی اشاره می‌کند، جهان دارد حول این رقابت چین و آمریکا، ساختار می‌یابد. ایران نیز قدرتی مهم در منطقه‌ای بسیار مهم در جهان است. بنابراین به‌نظر می‌رسد فهم این رقابت -یعنی مهم‌ترین نیروی ساختاری که در‌حال تغییر در ساختار اقتصادی جهان است- برای درک دقیق‌تر دلیل یک دهه تحریم غرب و همچنین ریشه‌های اقدامات مداخله‌جویانه غرب در ساماندهی آشوب‌ها در ایران، ضروری است و اگر کسی این فرضیه را داشته باشد که مهم‌ترین دلیل تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دهه 1390، مهار چین بوده بی‌راه نگفته است. حجم بالای سرمایه‌گذاری رسانه‌ای آمریکایی‌ها در آشوب‌های اخیر در ایران نیز تلاشی بود برای درو کردن آنچه در سال‌های تحریم کاشته‌اند. آمریکایی‌ها از آشوب‌های سالانه و دوسالانه در ایران به بهانه‌های مختلف استقبال می‌کنند تا به اقتصاد ایران آسیب برسانند و پروژه تحریم 10ساله را -پیش از خنثی‌شدن- به نتیجه برسانند. احتمالا نتیجه مدنظر آمریکایی‌ها تبدیل اقتصاد ایران به زمین سوخته برای به تعویق انداختن پیشرفت پروژه «کمربند-راه» است. برای خنثی‌کردن این طرح آمریکایی، شرط نخست آن است که ما در داخل با سیاستگذاری نسنجیده، بهانه برای آشوب ایجاد نکنیم.
