عطیه فکری – چهاردهم و پانزدهم خرداد ، مظهر پیوند جاودان و تاریخی و اوج تجلی دلبستگی عمیق و ناگسستنی میان امام و امت و نشانی آشکار از تبعیت، فرمانبرداری و دلدادگی حقیقی ملت از ولایت است، که این خود یکی از رموز اصلی پیروزی انقلاب اسلامی و بقاء نظام اسلامی در طول تاریخ معاصر بوده است.
قیام 15 خرداد و دستگیری امام خمینی (ره)
قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ ریشه درحوادثی دارد که متعاقب تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در مهرماه ۱۳۴۱ به وقوع پیوسته‌اند. ناگفته نماند این لایحه نیز خود روایت و بخش دیگری از اصلاحات مورد نظر آمریکا در اواخر دهه‌ی ۳۰ بود که به علت مخالفت آیت الله بروجردی با اصلاحات ارضی به تعویق افتاده بود. آیت الله بروجردی در پاسخ به فرستاده شاه که گفته بود،«ما مجبور به انجام اصلاحات ارضی هستیم و کشورهای همسایه نیز دست به چنین اصلاحاتی زده‌اند، او هم گفته بود، کشورهای همسایه، اول جمهوری شده بعد چنین اصلاحاتی را انجام داده‌اند، اینجا که هنوز سلطنتی است.
اما با رحلت معظم له در فروردین ۱۳۴۰، مرجعیت یک دست و مطلق شیعیان به‌ویژه ایرانیان، از میان رفت و بتدریج مقام مرجعیت یا به نجف اشرف منتقل و یا در بین تعدادی از مراجع قم از جمله امام خمینی(ره) تقسیم شد.
شاه نیز که اصلاحات مذکور را تا زمان حیات آیت الله بروجردی به تعویق انداخته بود، بلافاصله پس از رحلت او، با انتصاب دکتر علی امینی به نخست وزیری در اردیبهشت ماه ۱۳۴۰ درصدد اجرای آنها برآمد. امینی برای آسوده شدن از مخالفتهای احتمالی علمای قم علیه اصلاحات به قم رفت و با مراجع آن شهر دیدار و به طور خصوصی گفت‌وگو کرد و به هر ترتیبی که بود اصلاحات ارضی در بیستم دیماه همان سال به تصویب رسید و به اجرا درآمد، امام خمینی(ره) که از یک سو ابعاد و نتایج اصلاحات را در هاله‌ای از ابهام می‌دیدند و از سوی دیگر از متهم شدن به طرفداری از زمین‌داران می‌هراسیدند، مخالفتی علنی با اصلاحات نکرده و به انتظار تحولات بعدی نشستند.
با این همه شاه که از افزایش قدرت علی امینی و اعتماد کامل آمریکا به او در انجام اصلاحات، نگران به نظر می.رسید به تکاپو افتاد و در سفری به آمریکا به دولت مردان آن کشور قول داد که حاضر است خود اصلاحات را انجام دهد؛ بدین ترتیب امینی در ۲۷ تیرماه ۱۳۴۱ استعفاء داد و اسدالله عَلَم به جایش نشست.
عَلَم تحصیلات عالیه نداشت و در میان مردم و مخالفان سیاسی چهره خوش نامی نبود، با این وجود، نفوذ بی‌نظیری در امور کشور داشت و از نزدیکترین و مورد اعتمادترین دوستان شاه به شمار می‌رفت، او که مأمور اجرای اصلاحات شده بود، در ۱۶ مهر ۱۳۴۱، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی را به تصویب رساند. در این طرح حق رأی بانوان در انجمن‌ها تصریح شد، قید اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف شد و در مراسم سوگند انتخاب شوندگان، ذکر «کتاب آسمانی» به جای «قرآن»، کافی دانسته شد.
امام خمینی(ره)، در این مرحله به واکنشی سریع و قاطع اقدام کرد و با دعوت آیات عظام شریعتمداری، گلپایگانی، مرعشی به منزل مرحوم آیت الله حائری، موضوع را به بحث و تصمیم گیری گذاشتند.
ایشان در این جلسه، دورنمای نقشه‌های رژیم شاه را خانمانسوز و مأموریت او را پاسداری از منافع استعمار و امپریالیسم که با نابودی اسلام و ملت مسلمان همراه است قلمداد کردند و چنین تصمیم گرفته شد که علاوه بر تلگرام ابراز مخالفت با شاه، علمای تهران و شهرستان‌ها را در جریان امر قرار داده و دعوت به مقابله با دولت کنند.
شاه در پاسخ، خود را تبرئه و مسأله را به دولت احاله می‌کند، امام خمینی(ره) در اعتراض به «عَلَم»، بدون آنکه القابی برای او ذکر کنند، با لحنی شدید به نصیحت او پرداخته و ضمن رو در رو قرار دادن ملت و دولت، اعتراضات را فراتر از تصویب‌نامه یاد شده می‌بردند. سرانجام با پافشاری امام و اعتراضات مستمر که در دیدار با مردم و مکاتبه با برخی از علما ابراز می‌شد، علم در تلگرافی به سه تن از مراجع، غیر از امام خمینی با خواست‌های آنان موافقت می‌کند. امام خمینی(ره) با کافی نشمردن این واکنش و ضروری دانستن لغو طرح مزبور در هیأت وزیران، موضوع جدید «خطر صهیونیسم» را به میان می‌کشند که به تعبیر ایشان در ایران در شکل «حزب بهایی» ظهور کرده است و از «عدم آزادی مطبوعات» و «نابسامانی زندگی مردم» سخن به میان می‌آورد. سرانجام، با عقب نشینی کامل دولت و لغو رسمی تصویب‌نامه در آذرماه، دامنه نزاع در این مرحله فروکش می‌کند.
در دی ماه همین سال، شاه اعلام می‌کند که قصد دارد اصول ششگانه‌ای را که بعداً از آن با عنوان «انقلاب سفید» یاد کرد، به رفراندوم بگذارد؛ الغای رژیم ارباب رعیتی، ملی کردن جنگل‌ها، فروش سهام کارخانجات دولتی، سهمیم کردن کارگران در منافع کارگاه‌های تولیدی و صنعتی و اصلاح قانون انتخابات، مفاد اصول یاد شده بود؛ به رغم تلاش‌هایی که شاه در دعوت مراجع و جلب نظر آنها در عدم مخالفت و ابراز حمایت از حرکت مزبور کرد، در پی توجه شاه به ابعاد سیاسی طرح و اظهار اینکه ناگزیر از اجرای رفرم‌های یاد شده است، امام خمینی(ره) به‌عنوان مخالفی سرسخت، دست به واکنش می‌زنند.
ششم بهمن ۱۳۴۱، به‌عنوان روز رفراندوم یا به تعبیر شاه «تصویب ملی» اعلام می‌شود و در مقابل امام خمینی(ره)، در پاسخ به استفتای جمعی، بنابه اشکالاتی که برمی‌شمارند، نظیر پیش بینی نشدن آن در قانون، روشن نبودن مقام صالحه اجرای آن در قانون، کم بودن مهلت بررسی، کافی نبود معلومات رأی دهندگان برای بررسی و وجود جو زور و فشار، آن را تحریم می‌کنند.
به دنبال انتشار اعلامیه امام خمینی(ره) و دیگر مراجع، پاره‌ای اغتشاشات و تظاهرات در تهران و قم رخ می‌دهد و شاه درصدد برمی‌آید با سفر به قم در جهت کنترل اوضاع اقدام کند اما در سفر خود به قم با عدم استقبال و بی‌اعتنایی مواجه می‌شود و در واکنش به این وضع، طی یک سخنرانی روحانیت را با تعابیر موهن «ارتجاع سیاه» و بدتر از «ارتجاع سرخ» مورد حمله قرار می‌دهد. سرانجام در ششم بهمن، رفراندوم انجام شده و اعلام می‌شود که اصول پیشنهادی شاهنشاه به تصویب ملت رسید.
کندی، رئیس جمهور وقت آمریکا پیروزی شاه را تبریک می‌گوید و سفیر انگلیس رضایت ملکه انگلیس را به عَلَم اعلام می‌کند و رادیو مسکو برنامه اصلاحی شاه را می‌ستاید. امام خمینی(ره) به علما و مراجع پیشنهاد می‌کنند در ماه رمضان که از هشتم بهمن آغاز می‌شد، از شرکت در نماز جماعت و سخنرانی خودداری کرده، همه‌ی مساجد کشور تعطیل شود و دلایل آن نیز به دنیای اسلام اعلام شود.
به دنبال این حرکت وضعیت فوق العاده‌ای در کشور پدید آمده و مساجد در پاره‌ای از شهرها تعطیل می‌شود و ماه رمضان در هاله‌ای از تردید و سکوت آغاز می‌شود. در عید فطر همان ماه، هفتم اسفند، امام خمینی(ره) با صدور اعلامیه‌ای نوروز ۱۳۴۲ را عزای عمومی اعلام می‌کنند و در جلسه‌ای با مراجع و علمای قم از آنها نیز درخواست می‌کند چنین اقدام کنند که برخی با این اقدام مخالفت می‌کنند، اما مألاً ایات عظام میلانی، شریعتمداری، روحانی و بهبهانی در اعلامیه‌های جداگانه و چهل و شش نفر از علمای سرشناس تهران در اعلامیه مشترک، عید نوروز را عزای عمومی اعلام می‌کنند.
این واکنش وضعیت ویژه‌ای را در کشور پدید می‌آورد و سرآغاز دور تازه‌ای در مسیر تحولات این مقطع می‌شود.
عصر دوم فروردین، هنگام برگزاری مجلس سرگواری امام صادق(ع) از طرف آیت الله گلپایگانی، نیروهای شاه به مدرسه فیضیه هجوم می‌برند و با حمله به طلاب و به گلوله بستن مدرسه، اثاثیه حجره‌ها را در وسط مدرسه به آتش می‌کشند. در این حادثه عده‌ای از طلاب کشته و زخمی شدند.
در همین روز حمله مشابهی نیز به مدرسه طالبیه تبریز صورت می‌گیرد. این واقعه طنین خود را در کشور بازیافت؛ نماز جماعت مساجد تهران و پاره‌ای دیگر از شهرها تا یک هفته تعطیل شد. علمای نجف، کربلا و مشهد با صدور تلگرام‌هایی واکنش نشان دادند و آیت الله خویی و شیرازی، شاه را عامل این جنایت تلقی کردند و آیت الله حکیم تقاضای مهاجرت مراجع ایران به نجف به‌عنوان اعتراض به شاه را کرد.
رژیم شاه تلاش کرد واقعه را درگیری میان مردم و دهقانان از یک سو و روحانیان از سوی دیگر، بر سر مسأله اصلاحات ارضی و حق رأی بانوان معرفی کند. شاه برای تحقیر روحانیان، دستور داد آنها به خدمت وظیفه اعزام شوند؛ در مقابل، امام خمینی(ره) از این امر استقبال کرده و طلاب را دعوت به فراگیری خوب تعلیمات نظامی‌کردند.
امام خمینی(ره) به مناسبت چهلم حادثه فیضیه دعوت به برگزاری مجلس ختم کردند و روز بعد در بیانات آغاز درس حوزه، دولت را مورد حمله قرار دادند. ایشان در همین زمان علمای نجف و قم را نیز مورد عتاب قرار می‌دهند. مذمت دولت در رابطه با حمایت از فرقه بهایی و یادآوری خطر نزدیکی ایران به اسرائیل از مضامین مورد تأکید امام در اظهارات خود بود و لحن کلام ایشان آشتی ناپذیر و حملات او بی‌امان می‌کردند و هیچ گونه طریق مصالحه‌ای را نمی‌پذیرفتند.
در نیمه شب ۱۲ محرم، ۱۵ خرداد ماه، مأموران نظامی به منزل امام(ره) هجوم آورده، ایشان را دستگیر کرده، به باشگاه افسران تهران و از آنجا به پادگان قصر منتقل می‌کنند، اما این حرکت خود منشأ انفجارهای بعدی می‌شود؛ در روز ۱۵ خرداد با رسیدن خبر دستگیری امام، مردم در شهر به حرکت در می‌آیند، تظاهرات تبدیل به شورش گسترده خیابانی می‌شود و دستجات مردم بی‌مهابا در مواجهه با نظامیان مستقر در شهر قرار می‌گیرند. اکنون شهرهای دیگری غیر از قم و تهران نیز شاهد حرکت مردم بودند.
14 خرداد و ارتحال بنیان گذار انقلاب اسلامی
عد از پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ امام خمینی شهر قم را به عنوان محل زندگی انتخاب می‌کنند و در مدت اقامت در قم چند مورد عوارض قلبی را از سر می‌گذارند که شدیدترین آنها در ۳ بهمن ۱۳۵۸ رخ می‌دهد و منجر به انتقال وی به تهران، بستری در بیمارستان قلب و تصمیم به اقامت دائمی در تهران می‌شود. بار دیگر در ۶ فروردین ۱۳۶۵ ایشان دچار ایست قلبی و تنفسی می‌شوند که با انتقال سریع به بیمارستان مجهزی که در نزدیکی جماران توسط سپاه پاسداران تأسیس شده بود از مرگ نجات می‌یابند.
علت اصلی درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایست قلبی اعلام شد، ولی ایشان در اواخر عمر به سرطان معده مبتلا شده بودند.
این بیماری قبل‌تر و دوره تبعید وی در نجف نیز در او مشاهده شده بود، ولی پیشرفت بیماری در آن زمان کند شده بود. نوع سرطان وی بسیار تهاجمی با سرعت پیشرفت بالا بود به نحوی که در حدود دو هفته از اولین نشانه‌ها در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۸ باقی اندام‌ها را نیز درگیر کرده بود. پس از تشخیص سرطان با نظر سران وقت سه قوه و احمد خمینی فرزند وی تصمیم به جراحی به جای شیمی درمانی گرفته شد و اقدامات درمانی تا لحظه مرگ او به علت سکته وسیع قلبی ادامه یافت.
بازتاب رحلت امام (ره) در رسانه‌های جهان
رحلت امام خمینی (ره) بنیانگذار و رهبر انقلاب اسلامی در 14 خرداد سال 1368 از جمله مهمترین رویدادهای قرن بیستم بود؛ ارتحال رهبر انقلابی و خستگی ناپذیر انقلاب شکوهمند اسلامی نه تنها ایرانیان را در سوگی عمیق و باورناپذیر فرو برد بلکه هم‌اکنون با بازگشتی به روز واقعه می‌توان به روشنی مشاهده کرد که تمام انسان‌ها و دولتهای آزاده جهان که دل در گرو آرمان‌ها و شعارهای والای انقلاب اسلامی ایران و رهبر عالی‌قدر آن داشتند همدل با مردم ماتم‌زده ایران سوگواری کردند.
در این گزارش به واکنش برخی از کشور‌ها و رسانه‌های معتبر جهان می‌پردازیم که در روز 14 خرداد 1368 یا روزهای پس از آن رحلت رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران را از دیدگاه خود پوشش دادند.
روزنامه آسوشیتدپرس نیز در مطلبی با اشاره به سابقه مبارزاتی و نقش برجسته امام خمینی (ره) در پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 نوشت: آیت‌الله خمینی امام ایرانیان و دشمن آمریکا درگذشت.
روزنامه واشنگتن‌پست با پوشش خبر ارتحال امام خمینی با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی و در نتیجه آن تسخیر سفارت آمریکا در ایران و تسخیر لانه جاسوسی نوشت: آیت‌الله خمینی شاه ایران را برانداخت و آمریکا را تحقیر کرد.
روزنامه «هرالد تریبون» درباره شخصیت انقلابی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در گزارشی نوشت: آیت‌الله خمینی انقلابی خستگی‌ناپذیری بود که تا آخرین لحظه حیات به آرزوی خود برای پی‌ریزی یک جامعه اسلامی و حکومت اسلامی در ایران وفادار ماند، آیت‌الله خمینی در آنچه برای سرزمین و ملت خود می‌خواست لحظه‌ای درنگ نکرد.
روزنامه «تایمز» انگلیس در گزارشی به مناسبت رحلت امام خمینی(زه) با اشاره به شخصیت مردمی رهبر کبیر انقلاب و رابطه عاطفی توده‌های ایرانی با ایسان نوشت: آیت‌الله خمینی مردی بود که مردم عادی را با کلام جادویی خود مسحور می‌کرد، رهبر ایران به زبان مردم عادی سخن می‌گفت و به طبقات فقیر و محروم اعتماد به نفس می‌بخشید که این احساس آنها را قادر ساخت تا در جریان انقلاب هرکسی که در برابرشان ایستادگی کنند از سر راه بردارند.
«دیلی‌تلگراف» دیگر روزنامه انگلیسی در گزارشی به حضور میلیونی مردم ایران در مراسم تدفین حضرت امام (ره) می‌پردازد که در بخشی از آن آمده است: آیت‌الله خمینی با اتکا به ارزشهای اسلامی و پس‌زدن هرگونه نفوذ سیاسی غرب در صحنه سیاست ایران و تأکید بر استقلال کشور ایران به همچنین مقامی دست یافته‌است.
این روزنامه می‌افزاید: صحنه‌هایی که از هیجان و اندوه و ماتم مردم ایران در مراسم خاکسپاری آیت‌الله خمینی دیده می‌شود هشداری است به دشمنان ایران که میراث رهبر ایران این توان را دارد که مردم را به راحتی علیه دشمنان این کشور بسیج و متحد کند.
خبرگزاری رویترز نیز با تأکید بر وجه آمریکاستیزی و استعمارستیزی انقلاب اسلامی و به ویژه شخصیت اصلی آن امام خمینی (ره) نوشت: بعید به نظر می‌رسد که پس از درگذشت آیت‌الله خمینی روابط ایران و آمریکا بهبود یابد.
«ایندیپندنت» نوشت: کمتر دیده شده که تغییر مسیر تاریخ به عهده یک مرد، آنهم دست‌تنها گذاشته شود، این همان کاری بود که آیت‌الله خمینی از عهده آن برآمد. او یک نظریه‌پرداز برجسته سیاسی بود که موفق شد اندیشه خود را در مورد یک حکومت اسلامی که به نظر می‌رسید باید در عرض 2 – 3 قرن تحقق یابد به دست خویش و در مدتی کوتاه به ثمر رساند.
«فایننشال تایمز» با اشاره به حضور گسترده مردم ایران در تشییع پیکر بنیانگذار انقلاب اسلامی و نحوه سوگواری آنها نوشت: همه کسانی که پیش‌بینی می‌کردند که با درگذشت آیت‌الله خمینی سیاست‌ها و خصوصیات انقلاب اسلامی ایران ناگهان تغییر می‌کند، باید با دیدن صحنه‌های پرهیجان و خروشان از جمعیت میلیونی تشییع‌کننده پیکر آیت‌الله خمینی همه امیدهای خود را بر باد رفته دیده باشند.
هفته نامه «اشپیگل» آلمان در گزارشی اختصاصی درباره زندگی سیاسی امام خمینی (ره) نوشت: مردم ایران آیت‌الله خمینی را تجسم انقلاب اسلامی می‌دانستند، شاه را که مورد تنفر مردم بود از ایران فراری داد و پوزه آمریکا که به آن شیطان بزرگ می‌گفت: چندین بار به خاک مالید. آیت‌الله خمینی شخصی بود که به یکصد میلیون شیعه جهان اعتماد به نفس و غرور داد.
روزنامه ماینیچی ژاپن ضمن پوشش مراسم خاکسپاری پیکر امام خمینی (ره) نوشت: آیت‌الله خمینی نه‌تنها بنیانگذار و رهبر مذهبی انقلاب اسلامی ایران بود بلکه ایشان به عنوان نیروی محرکه تجدید حیات اسلام‌گرایی در جهان به شمار می‌رفت.
تلویزیون دولتی دانمارک نیز با پوشش مراسم تششیع پیکر رهبر بزرگ انقلاب اسلامی گزارش داد: مراسم عزاداری ایرانیان برای درگذشت آیت‌الله خمینی بزرگترین مراسم پس از تظاهرات آغاز انقلاب اسلامی در 1979 بود. در این مراسم میلیون‌ها تن از مردم ایران به منظور ادای احترام و وداع با رهبر خود در این مراسم حضور یافتند.
روزنامه «الدیار» لبنان نوشت: مردی که ازعظیم‌ترین رجال قرن حاضر محسوب می‌شد چشم از جهان فرو بست. مردی که با ساده‌ترین زندگی دنیا را به لرزه درآورد و انقلابی عظیم در ارکان جهان ایجاد کرد که صدای آن همچنان در اذهان تاریخ باقی خواهد ماند.
«الوطن» سوریه نیز درباره نقش اصلی امام خمینی در پیروزی انقلاب اسلامی نوشت: ایشان با درایت و تدبیر کاروان انقلاب را از طوفان‌های مخوف جهان به سوی نور هدایت کرد. منشور مبارزه او با ظلم و استبداد، ابدی وجاودانه باقی خواهد ماند.
روزنامه «ملیت» ترکیه در واکنش به رحلت بنیانگذار انقلاب ایران نوشت: آیت‌الله خمینی به جهانیان درسهای زیادی آموخت. او قیام در برابر ظلم وستم را به ملت‌ها آموخت، درس عزت و شرف وایستادگی در برابر کفار را به همه یاد داد، به مؤمنان درس مقاومت وپایداری را در برابر دشمنان تابه‌دندان مسلح اسلام آموخت.
بزرگداشت سی و چهارمین سالگرد ارتحال امام (ره) به هر ساله با سخنرانی رهبر انقلاب
راه امام پس از تصمیم تاریخی و تاریخ ساز، 14 خرداد 1368 مجلس خبرگان مبنی بر انتخاب شایستۀ مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای «مدظله‌العالی» به رهبری انقلاب، به درستی تداوم یافت.
مراسم سالگرد ارتحال جانسوز بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی(ره) و بزرگداشت قیام جاودانه پانزدهم خرداد و تجلیل از شهدای گرانقدر آن، روز شنبه ۱۳ خرداد بعد از نماز مغرب و عشاء از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای در شبستان امام خمینی(ره) حرم مطهر حضرت معصومه(س) در قم برگزار می‌شود.
در تهران نیز مراسم با شکوه سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) با حضور پر شور مردم مؤمن و انقلابی در روز یکشنبه ۱۴ خرداد از ساعت ۸ صبح در مرقد مطهر آن عزیز سفر کرده برگزار خواهد شد و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در این مراسم سخنرانی خواهند کرد.
