عطیه فکری – از ابتدای دولت سیزدهم آیت‌الله رئیسی در پی گسترش روابط با کشورهای همسایه و کشورهای آمریکای لاتین برای همکاری اقتصادی و استفاده از ظرفیت بازار در این کشورها بود. ۲۶ مهر ماه ۱۴۰۰ بود که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور در دیدار با وزیر امور خارجه وقت ونزوئلا، گفت که «آمریکای لاتین به خصوص ونزوئلا جزو اولویت‌های دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران است و مصمم هستیم روابط خود را با این کشورها توسعه دهیم.» حال در روزهای پایانی دو سالگی دولت سیزدهم، رئیس جمهور برای نخستین بار به آمریکای لاتین و سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا سفر کرد. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، امیر آشتیانی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، جواد اوجی وزیر نفت و همچنین بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت و درمان رئیسی را در این سفر همراهی می‌کنند.
تاریخچه روابط دوستانه ایران و ونزوئلا
برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک بین ایران و ونزوئلا به ۱۳۴۶ برمی‌گردد که ونزوئلا سفارتش در تهران را تأسیس و نخستین سفیر این کشور در تهران مشغول به فعالیت شد و پنج سال بعد در ۱۳۵۱ سفارت ایران در کاراکاس افتتاح شد. تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی دو کشور به خصوص در اوپک همکاری‌های نزدیکی را رقم زدند و از بعد از پیروزی انقلاب به مدت ۲۰ سال (۱۳۵۷ تا سال ۱۳۷۷) روابط عادی سیاسی بین دو کشور برقرار بود. از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۸ میلادی) با روی کار آمدن هوگو چاوز به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا فصل جدیدی از روابط دو کشور گشوده شد و بعد از آن تبادل هیأت‌ها در سطوح مختلف به خصوص سطوح عالی بین دو کشور صورت گرفت. در دولت دوازدهم و در ماه می ۲۰۲۰ پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس ارسال شد و فروشگاه مگاصیص (اتکا) در سال ۱۳۹۹ نیز در کاراکاس افتتاح شد.
نخستین دیدار وزرای خارجه ایران و ونزوئلا در دولت سیزدهم هم در نیویورک صورت گرفت. حسین امیرعبداللهیان و «فلیکس پلاسنسیا» وزیر خارجه پیشین ونزوئلا مهر ماه ۱۴۰۰ و در حاشیه هفتاد و ششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل دیدار و گفت‌وگو کردند و امیرعبداللهیان با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ محدودیتی برای گسترش روابط با ونزوئلا ندارد، گفت دو کشور به تلاش مشترک خود برای شکست تحریم‌های ظالمانه آمریکا ادامه خواهند داد.
نخستین سفر مادورو به تهران در دولت سیزدهم
و در نهایت نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا برای نخستین بار در دولت سیزدهم بعدازظهر جمعه ۲۰ خرداد ماه ۱۴۰۱ وارد تهران شد. سفری که به امضای سند همکاری‌های جامع راهبردی ۲۰ ساله بین ایران و ونزوئلا انجامید. نیکلاس مادورو صبح شنبه ۲۱ خرداد در مجموعه سعدآباد مورد استقبال رسمی آیت‌الله رئیسی قرار گرفت. مادورو همچنین در این سفر به دیدار مقام معظم رهبری رفت و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار رئیس‌جمهور ونزوئلا با اشاره به ایستادگی ایران و ونزوئلا در مقابل آمریکا تأکید کردند: تجربه موفقیت‌آمیز دو کشور نشان داد تنها راه مقابله با این فشارها مقاومت و ایستادگی است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با استقبال از امضای سند همکاری ۲۰ ساله بین ایران و ونزوئلا گفتند: لازمه همکاری‌های بلندمدت پیگیری توافقات و به سرانجام رساندن آنها است. همزمان با سفر مادورو دومین کشتی نفتکش آفراماکس ساخت شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) با حضور آیت‌الله رئیسی و نیکلاس مادورو تحویل ونزوئلا شد. آیت‌الله رئیسی در این باره گفت: تحویل نفتکش ۱۱۳ هزار تنی ساخته شده توسط مهندسان و صنایع کشتی‌سازی ایران به ونزوئلا، نمونه‌ای از ظرفیت‌ها و توانمندی بالای ایران در صدور خدمات فنی و مهندسی به جهان و اثبات کارآمدی الگوی اقتصاد مقاومتی است.
رئیس دستگاه دیپلماسی ونزوئلا با انتشار تصاویری از این دیدار در صفحه توییتر خود نوشت: ما بر اتحاد راهبردی ملت‌هایمان، تاکید و پیوندهای برادری را برای جهان چندقطبی تایید کردیم.
تارنمای شبکه تلویزیونی دولتی ونزوئلا (VTV) با انتشار این خبر نوشت: روابط تهران و کاراکاس از نهم اوت ۱۹۵۰ (۱۸ مرداد ۱۳۲۹) آغاز شد و با فرا رسیدن انقلاب بولیواری، همکاری و همگرایی دوجانبه تقویت شد. ونزوئلا و ایران در جریان سفر نیکلاس مادورو (رئیس‌جمهوری ونزوئلا) به ایران، توافقنامه همکاری ۲۰ ساله امضا کردند و به رغم تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده و متحدانش علیه هر دو کشور، تهران و کاراکاس تلاش‌های خود را برای توسعه متقابل با یکدیگر تجمیع کردند.
به این ترتیب، با گذشت بیش از ۷۰ سال از آغاز روابط دو پایتخت در فاصله نزدیک به ۱۲ هزار کیلومتری با یکدیگر و با وجود طی دوران پر افت و خیز مناسبات، آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی راهی آمریکای لاتین و ونزوئلا، احتمالا به عنوان نخستین مقصد، می‌شود تا نه تنها بازدید سال گذشته همتای ونزوئلایی خود را پس دهد، بلکه اقدام عملی دیگری در راستای سیاست تقویت روابط با کشورهای همسو و دوست، در کارنامه دولت سیزدهم به ثبت برساند.
دولت سیزدهم فراتر از رویکرد ایدئولوژیک‌محور، همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی با کشورهای آمریکای لاتین را در اولویت قرار داده است. همکاری‌ها با ونزوئلا اگر چه در ماه‌های اخیر چشمگیرتر بوده است (همچون راه‌اندازی مسیر مستقیم کشتیرانی و تحویل نخستین محموله از خودروهای ایرانی به ونزوئلا)، رویه انجام شده میان کاراکاس- تهران در قبال روابط کشورمان با سایر کشورهای منطقه (با در نظر گرفتن اقتضائات و شرایط خاص هر کشور) قابل تکرار بوده و تا آن زمان، زمینه‌های فراهم شده در روابط با دولت مادورو می‌تواند، تسهیل‌کننده روابط ایران با آمریکای لاتین باشد. چنان که حسین قریبی سفیر کشورمان در برزیل خاطر نشان کرد: در حوزه صادرات به برزیل، در حال حاضر می‌توان از ظرفیت خط ایران به ونزوئلا به خصوص در مناطق شمالی برزیل استفاده کرد.
توسعه ارتباطات فرهنگی میان دو کشور ایران و ونزوئلا نیز به عنوان یکی از شروط تقویت و تداوم روابط اقتصادی دو کشور خواهد بود که به ویژه در یکسال اخیر شاهد بودیم و ضرورت تکرار این رویه در قبال سایر کشورها احساس می‌شود. رونمایی از تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب سلول شماره ۱۴ در نمایشگاه فرهنگ و دوستی ایران- ونزوئلا، رونمایی از کتاب کودتا از درون تالیف ارنستو ویِگاس وزیر فرهنگ ونزوئلا در نمایشگاه کتاب تهران از جمله برجسته‌ترین این اقدامات است.
تبادل‌های دیپلماتیک مقام‌های ونزوئلایی و ایرانی در یکسال گذشته به اندازه‌ای فشرده بوده است که پیش از سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به این منطقه، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز در تورهایی جداگانه به آمریکای لاتین سفر کردند. امیرعبداللهیان در سفر به نیکاراگوئه و در دیدار با دنیس مونکادا وزیر امور خارجه این کشور تاکید کرد: در چارچوب دکترین سیاست خارجی ایران، نگاه به آمریکای لاتین، مورد توجه جدی ما است.
فراتر از تقویت روابط دوجانبه میان ایران و پایتخت‌های این سه کشور آمریکای لاتین و کارائیب، سفر آیت الله رئیسی به این منطقه که پس از بازدید مادورو از عربستان و عادی‌سازی روابط میان تهران- ریاض انجام می‌شود، پیام مهمی را به جهان غرب مخابره می‌کند. توانایی و ظرفیت بالای ایران برای ایجاد پیوندهای راهبردی و حفظ اتحادهای استراتژیک، سیگنالی قوی در عرصه بین‌المللی در نظر گرفته می‌شود.
روزنامه واشنگتن پست به تازگی با استناد به یک سند محرمانه اطلاعاتی نوشت که بن سلمان ولیعهد سعودی، به قطع روابط با آمریکا و گرفتن انتقام اقتصادی از این کشور تهدید کرده است. این ادعای روزنامه آمریکایی در شرایطی مطرح شد که آنتونی بلینکن در سفر اخیر به عربستان با تاکید بر روابط مستحکم میان دو کشور گفت: هرگز خاورمیانه را ترک نخواهیم کرد. با اینحال ریاض در ماه‌های اخیر روابط خود با کشورهای هدف توطئه‌های واشنگتن و متحدانش را احیا و تقویت کرده است.
اکنون بار دیگر، هیات ایرانی اینبار با حضور عالی‌ترین مقام دولت راهی ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه می‌شود تا علاوه بر پیگیری توافق‌های قبلی، برای ترسیم نقشه راه آینده، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کنند. انتخاب ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا به عنوان نخستین مقصدهای تور آمریکای لاتین رئیس‌جمهوری کشورمان تصادفی نیست و کنار هم قرار گرفتن اسم این کشورها در فهرست دولت‌های مخالف سلطه آمریکا، در دوره گذار به عصر چندقطبی، بیش از هر عامل دیگر خودنمایی می‌کند.
چنان که ایران در مسیر عضویت در سازمان همکاری شانگهای قرار دارد و برای پیوستن به بریکس (بلوک اقتصادهای نوظهور جهان) اعلام آمادگی کرده است، اتحاد ایران با این سه کشور آمریکای لاتین و تکیه به اقداماتی که به آنها امکان دهد تا مکانیسم‌های مالی خود، ساز و کارهای همکاری مبتنی بر همبستگی و احترام، ذیل چتر قانون و در راستای خیر عمومی را گسترش دهند، برای همه طرف‌ها سودآور خواهد بود.
و اما سفر اخیر رئیسی به آمریکای لاتین با چه هدفی است؟
آیت الله سید ابراهیم رئیسی صبح روز دوشنبه 22 خرداد در راس هیئتی عالی‌رتبه عازم آمریکای لاتین شد. رئیس جمهور پیش از عزیمت به ونزوئلا با بیان اینکه این سفر به دعوت رسمی روسای جمهور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا انجام می‌شود، گفت: امروز عمده کشورهای منطقه آمریکای لاتین کشورهایی هستند که می‌خواهند مستقل زندگی کنند و روحیه آزادی‌خواهی، استقلال‌طلبی و مقاومت در مقابل نظام سلطه وجه مشترک کشورهایی است که در این منطقه با جمهوری اسلامی ایران ارتباط خوبی دارند.
وی ارتباط بین ایران و کشورهای مستقل در آمریکای لاتین را ارتباطی راهبردی توصیف و تصریح کرد: موضع مشترک جمهوری اسلامی ایران و 3 کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، ایستادگی در مقابل نظام سلطه و مقابله با یکجانبه‌گرایی است.
رئیسی با بیان اینکه در سال‌های گذشته همواره روابط خوبی میان ما با این کشورها برقرار بوده است، افزود: ایران علاوه بر روابط دوستانه سیاسی، اقتصادی و تجاری با ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا، در عرصه انرژی نیز با این کشورها همکاری‌های خوبی داشته و در 2 سال گذشته تعاملات فیمابین در حوزه‌های صنعتی، کشاورزی، علمی و فناوری و پزشکی و درمانی نیز به شکل مطلوبی توسعه یافته است.
رئیس جمهور صدور خدمات فنی و مهندسی را نیز از دیگر زمینه‌های همکاری میان ایران و این 3 کشور برشمرد و اظهار داشت: این کشورها و البته کشورهای همسایه و دیگر کشورهای دوست و همسو با ایران همواره نسبت به بهره‌گیری از توانمندی‌های ایران در زمینه فنی و مهندسی اظهار علاقمندی، تمایل و رضایت کرده‌اند.
رئیسی با بیان اینکه کشورهای منطقه آمریکای از ظرفیت‌های متنوع و متعددی برخوردارند، خاطرنشان کرد: در جمهوری اسلامی ایران نیز به برکت انقلاب اسلامی و به برکت مردم، ظرفیت‌های خوبی وجود دارد که تبادل آنها می‌تواند در گسترش و تقویت روابط و همکاری‌ها با کشورهای منطقه آمریکای لاتین و دیگر کشورهای همسایه، دوست و همسو موثر باشد و تعاملات بین‌المللی میان این کشورها را نیز تقویت کند.
رئیس جمهور اظهار امیدواری کرد که با توجه به رویکرد تقویت روابط با کشورهای همسایه، دوست و همسو در دولت سیزدهم، رایزنی‌ها و امضای تفاهم‌نامه‌ها در این سفرها، نقطه عطف و گام موثری در جهت ارتقای سطح روابط با این 3 کشور منطقه آمریکای لاتین باشد.
رئیسی در پایان یادآوری کرد: سفرهایی زیادی از مقامات ارشد و دولتمردان و صاحبان سرمایه از این کشورها بویژه قریب به ۲ سالی که دولت سیزدهم فعال بوده است؛ به جمهوری اسلامی انجام شده است. ما امیدواریم که این سفرها و تفاهم‌نامه‌هایی که بین جمهوری اسلامی ایران و این کشورها به امضا خواهد رسید یک گام مؤثری در جهت ارتقای روابط و توسعه‌ی همکاری‌ها بین ما و این کشورها باشد.
