عصمت علی‌آبادی –  امروزه با توجه به معایب انتخابات در نظام اکثریتی، بسیاری از کشورها به نظام تناسبی روی آوردند. در نظام تناسبی، برخلاف نظام اکثریتی که به موجب آن حایزین همه کرسی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند، هر حزب یا گروهی به تناسب آرای خود می‌تواند صاحب کرسی نمایندگی باشد. به این ترتیب نظام تناسبی، بر ارائه فهرست از طرف احزاب مبتنی است و انتخابات تنها در یک مرحله انجام می‌شود. در چنین نظامی، حوزه‌های انتخاباتی باید به اندازه کافی وسیع و پرجمعیت باشد تا در هر حوزه حداقل 4 تا 5 نفر برای انتخاب شدن لازم باشد.

بر همین اساس نمایندگان مجلس در نشست علنی امروز (یکشنبه، ۷ خرداد ماه) و در جریان ادامه رسیدگی به گزارش کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مورد طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی با الحاق یک ماده ( ماده ۹۶) به این طرح در مورد برگزاری انتخابات تناسبی برای نخستین بار در تهران با ۱۶۱ رأی موافق، ۷۱ رأی مخالف و ۳ رأی ممتنع از مجموع ۲۴۹ نماینده حاضر در جلسه موافقت کردند.

منظور از تناسبی شدن آن است که مطابق این ماده بنا بود در شهرهایی که بیش از 4 کرسی نمایندگی دارند، آرای داوطلبان منفرد و منتخبان فهرستی، به نسبت تعداد آراء ، از کرسی های نمایندگی سهم داشته باشند و  تعداد منتخبان هر فهرست نیز، براساس نسبت آراء صحیح ماخوذه آن فهرست به کل آراء صحیح ماخوذه همه فهرست ها ضربدر تعداد کرسی های اختصاص داده شده به فهرست ها، می باشد.

براساس ماده ۵۷ طرح اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی یک ماده به شرح زیر به عنوان ماده ۹۶ به قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی الحاق می‌شود:

« در حوزه های انتخابیه ۴ کرسی و بیشتر، هر داوطلب تایید صلاحیت شده می‌تواند بصورت منفرد (غیرفهرستی) و یا به عنوان عضوی از صرفا یک فهرست، نامزد شرکت در انتخابات شود. دستورالعمل نحوه شکل‌گیری، زمانبندی آغاز فعالیت، انحلال، و جابه‌جایی نامزدها بین فهرست‌ها و انصراف آن‌ها از هر فهرست در هر دوره از انتخابات، حداقل یک ماه قبل از زمان شروع تبلیغات نامزدها، توسط هیات اجرایی مرکزی انتخابات تهیه، به روز شده و پس از تایید هیات مرکزی نظارت بر انتخابات توسط وزیر کشور ابلاغ می شود.

در صورت عضویت هر نامزد در بیش از یک فهرست، آرای ایشان قرائت نمی شود. رای دهندگان هر حوزه انتخابیه می توانند گزینه های مدنظر خود را با ترکیب های مختلف از بین نامزدهای منفرد و فهرستی، تا سقف کرسی های آن حوزه انتخابیه، انتخاب نمایند. منتخبان منفرد و فهرستی در هر حوزه انتخابیه به ترتیب زیر انتخاب می‌شوند:

۱– پس از شمارش آراء، کل نامزدها به ترتیب بیشترین آرا رتبه بندی می‌شوند.

۲–سقف سهم کرسی‌های افراد منفرد (غیر فهرستی) از کل کرسی‌های آن حوزه، از طریق تقسیم مجموع آراء صحیح ماخوذه افراد منفرد بر کل آراء صحیح ماخوذه بدست می آید.

۳– نامزدهای منفرد که رتبه‌ای کمتر و یا مساوی با تعداد کرسی های آن حوزه دارند، تا سقف سهم تعداد کرسی های افراد منفرد، به عنوان منتخب آن حوزه معرفی می شوند.

۴– پس از کسر کرسی های اختصاص داده شده به منتخبان منفرد، کرسی های باقیمانده به منتخبان فهرستی اختصاص داده می شود.

۵– تعداد منتخبان هر فهرست، براساس نسبت (درصدی) از آراء صحیح ماخوذه آن فهرست به کل آراء صحیح ماخوذه همه فهرست ها ضربدر تعداد کرسی های اختصاص داده شده به فهرست ها، می باشد.

۶– منتخبان هر فهرست از بین نامزدهای آن فهرست به ترتیب بیشترین رای در آن فهرست انتخاب می شوند.

تبصره ۱- در صورتی که سهم یک فهرست از کرسی‌ها، بیش از تعداد اعضای آن فهرست باشد، فقط به اندازه تعداد اعضا، به آن فهرست کرسی تعلق می‌گیرد. در این حالت سهم سایر فهرست ها از تعداد کرسی‌های باقی‌مانده مجدداً محاسبه می‌شود.

تبصره ۲- در صورتی که سهم فهرست‌ها، به صورت اعشاری باشد، در ابتدا سهم هر فهرست از کرسی‌ها برابر با ارقام صحیح آن فهرست لحاظ می‌شود و کرسی‌های باقی‌مانده به ترتیب به فهرست‌های با سهم بالاترین اعشار، بدون در نظر گرفتن رقم صحیح، اختصاص می‌یابد.

در صورت برابری همه ارقام اعشار دو یا چند فهرست، در جلسه مشترک هیئت‌های اجرایی و نظارت مرکز حوزه انتخابیه با انجام قرعه منتخب و یا منتخبان باقیمانده به فهرست و یا فهرست‌های برنده قرعه اختصاص داده می‌شود. نامزدهای ذی‌نفع عضو فهرست‌ها و یا نمایندگان آنان می‌توانند در مراسم قرعه‌کشی حضور داشته باشند.»

ابوالفضل ابوترابی نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس شورای اسلامی هم در گفتگو با خبرگزاری فارس درباره این مصوبه مجلس گفت که در انتخابات تناسبی مردم به جای رأی دادن به کاندیداها به لیست‌ها رای می‌دهند.

وی افزود: در انتخابات تناسبی لیست‌ها به تناسب رای که در انتخابات آورده‌اند، در مجلس کرسی خواهند داشت و این مدل در واقع مقدمه‌ای برای حزبی شدن انتخابات است.

نماینده مردم نجف آباد در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: مصوبه مجلس برای تناسبی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی در تهران، دیگر انتخابات به شکل اکثریت که پیش از این، آن را شاهد بودیم به کنار می‌رود و دیگر انتخابات به شکل اکثریت و رای به کاندیداها را نخواهیم داشت.

همچنین روح‌الله نجابت در حاشیه جلسه علنی امروز مجلس شورای اسلامی در جمع خبرنگاران در توضیح مصوبه مجلس برای تناسبی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی در تهران اظهار کرد: مجلس خانه ملت است و باید نمایندگان مردم در خانه ملت حضور داشته باشند.

وی با بیان این‌که در حوزه‌های انتخابیه به جز تهران امکان برگزاری انتخابات به صورت تناسبی وجود ندارد، تصریح کرد: با توجه به این‌که در تهران لیست‌ها سیاسی‌تر و نگاه‌ها ملی‌تر است، امکان برگزاری انتخابات به صورت تناسبی است؛ تاکنون روند برگزاری انتخابات به این شکل بوده که ۳۰ کرسی نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی به کسانی اختصاص داده می‌شد که بیشترین رای را آورده باشند یعنی اگر لیستی می‌توانست اکثریت آرا را به دست آورد آن لیست مستقیم وارد مجلس می‌شد و اگر لیست دوم اکثریت رای را کسب نمی‌کرد امکان حضور در مجلس شورای اسلامی را نداشت در این شرایط مردمی که به لیست دوم رای داده بودند منتخبان آنها امکان حضور در مجلس را نداشتند.

وی با بیان این‌که با تناسبی شدن انتخابات درون لیست‌ها هم رقابت وجود دارد، اظهار کرد: فرض کنید دو لیست در تهران وجود دارد لیست اول از دو میلیون تا یک میلیون رای را کسب کرده و لیست دوم ۵۰۰ هزار تا ۱۰۰ هزار رای را به دست آورده است با مدل انتخابات فعلی تنها ۳۰ کاندیدای لیست اول پیروز انتخابات شده و وارد مجلس شورای اسلامی می‌شوند. اکنون با مصوبه مجلس شرایط تغییر می‌کند بدین شکل که تناسبی بین دو لیست بسته می‌شود در این مثال نسبت شش به یک شده یعنی ۲۴ کرسی از لیست اول و شش کرسی از لیست دوم در حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شورای اسلامی می‌شود. طبیعتا با تعدد لیست‌ها این نسبت هم تغییر می‌کند.

وی اضافه کرد: در این شرایط از لیست‌های مختلف افرادی وارد مجلس شورای اسلامی می‌شوند و شاهد تضارب آرا خواهیم بود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری اظهار کرد: رهبری چهار راهبرد مشارکت، رقابت، سلامت و امنیت را مطرح کردند که ما در دو راهبرد رقابت و مشارکت راه‌حلی بهتر از انتخابات تناسبی در تهران ندیدیم چون با این اتفاق امید جریان‌های سیاسی برای کسب کرسی در مجلس بیشتر شده و رقابت هم افزایش پیدا می‌کند.

در ادامه گزارش به رویکردهای گوناگون فعالان رسانه‌ای نسبت به نظام تناسبی انتخابات در توییتر می‌پردازیم:

یک کاربر توییتر با اشاره به مشکل انتخابات در کشور ما، نوشت: مهمترین مشکل انتخابات فعلی ما عادلانه نبودن و غیر تناسبی بودن آن است که باعث می‌شود برنده یک انتخابات با ۶۰ درصد آرا کل کرسی‌های مجلس را تصاحب کند و حق ۴۰ درصد باقی ماننده نادیده گرفته شود.

کاربر دیگری به موضوع افزایش مشارکت و رقابت در انتخابات پرداخته و نوشت: با هدف افزایش مشارکت و رقابتی‌تر شدن انتخابات و احقاق حق رای دهندگان با هر گرایش سیاسی، انتخاب نمایندگان تهران در مجلس تناسبی و امکان اینکه یک فهرست به صورت مطلق به مجلس راه نیابد ایجاد شد اکنون همه طیف‌های سیاسی متناسب با میزان مشارکت حامیان‌شان، شانس کسب کرسی در مجلس دارند.
 

 کاربر دیگری با اشاره به مصوبه نمایندگان، مبنی بر اینکه انتخابات مجلس در تهران تناسبی شد. نوشت: در صورت تایید این مصوبه توسط شورای نگهبان، امکان ورود تمامی نفرات یک لیست به مجلس تقریبا منتفی خواهد شد و هر فهرست انتخاباتی براساس میزان آرا سهمی از کرسی‌های مجلس را به دست خواهد آورد.

همچنین در ادامه کاربر دیگری با انتقاد از وجود مشکلات فراوان در انتخابات مجلس، نوشت: ماجرای اصلاح قانون انتخابات شده مثل فردی که هر مشکل و بیماری دارد و می‌خواهد با نبات داغ برطرف کند. انواع و اقسام مشکلات و نواقص انتخابات مجلس با علت‌های گوناگون را می‌‌خواهند با نظام تناسبی برطرف کنند. کلی تلاش و تقلا می‌کنند و نهایتا هم به هدف نمی‌رسند.

کاربر دیگری با انتقاد از نمایندگان مجلس، بیان کرد: انتخابات تناسبی مجلس یا المپیاد جهانی ریاضی؟ مصوبه‌ای که برخی نمایندگان هم نمی‌دانند چیست!

بنابراین گزارش کاربر دیگری با اشاره به دیدگاه تحکیم وحدت به شهرستانی ـ استانی شدن انتخابات، نوشت: نظام انتخاباتی ایران باید اصلاح شود و بهترین راه، حرکت به سوی نظام تناسبی است در طرح شهرستانی-استانی و تناسبی که توسط مجلس ارائه شده، فواید تناسبی به کلی از بین رفته و عدالت انتخاباتی هم زیر سوال می‌رود.

نظام های انتخاباتی اکثریتی و تناسبی

انتخابات و برگزیده شدن مقامات عمومی، دولتمردان، نمایندگان مجلس و اعضای شوراهای محلی توسط مردم از لوازم ضروری مردمسالاری است. نمی‌توان کشوری را یافت که مدعی دموکراسی باشد ولی نهادهایی همانند انتخابات و همه پرسی در آن وجود نداشته باشد.

 با این همه، شیوه انتخاب زمامداران بوسیله مردم در همه جا یکسان نیست. در پاره‌ای از کشورها کافی است نامزد انتخابات بیشترین رای را به دست آورد تا برنده انتخابات گردد (نظام انتخابات اکثریتی). در همین روش ممکن است انتخابات تک نام یا چند نام و یا یک مرحله‌ای و دو مرحله‌ای باشد. در حالی که در دیگر کشورها، سامانه انتخاباتی به گونه‌ای است که هدف از پایه‌ریزی آن، دادن کرسی یا کرسی‌هایی از مجلس یا شورای محلی به هر حزب و گروه سیاسی حاضر در انتخابات است به تناسب آرایی که به دست آورده است (نظام انتخابات تناسبی).

گفتنی است مصوبه تناسبی شدن انتخابات در صورت بررسی و تائید در شورای نگهبان اجرا خواهد شد.