رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی بر ضررت بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی تأکید کردند. برای تحلیل و ارزیابی این مهم با حجت‌الاسلام دکتر عباس نصیری فرد، استاد دانشگاه و پژوهشگر و نویسنده فرهنگی گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

رهبر از ضرورت بازسازی انقلابی در ساختارهای فرهنگی سخن میگویند. تحلیل شما از این دغدغه رهبری آن هم در شرایط حاضر چیست؟
 ما دو دلیل عمده می‌توانیم مطرح کنیم که رهبر معظم انقلاب به بحث بازسازی ساختارهای فرهنگی پرداختند. یکی اینکه انقلاب اسلامی به‌عنوان یک انقلاب تأثیرگذار جهانی که درواقع بستر آن هم اجتماعی و مردم بوده‌ است، در واقع یک انقلاب فرهنگی بود. حضرت امام (رض) هیچ‌وقت از بسترهای نظامی و خشونت در مبارزه با رژیم ستم‌شاهی استفاده نکرد و عمدتاً نگرش و رویکرد انقلاب اسلامی فرهنگی بوده است؛ یعنی حضرت امام با تقویت باورهای دینی مردم، مردم را به یک حدی رسانده که نسبت به حکومت ستم‌شاهی و طاغوت مبارزه کرده‌اند و انقلاب اسلامی را جایگزین حکومت طاغوت کرده‌اند. لذا چون اصل این انقلاب فرهنگی است طبیعتاً در فرآیند این انقلاب و خصوصاً در گام دوم که در واقع در مقطع تمدن‌سازی انقلاب اسلامی ما قرار می‌گیریم، باید جان‌مایه‌های حرکت اصلی انقلاب اسلامی در حرکت ما نظریات فرهنگی باشد. دلیل دیگر این است که دشمن امروزه در بستر فرهنگ و در جنگ شناختی به مقابله با جمهوری اسلامی پرداخته و به شدت فرهنگ غرب در کشور ما تبلیغ می‌شود که متأسفانه تأثیراتی را هم بر جامعه گذاشته و ما حتی در برخی از این اغتشاشات اخیر را می‌بینیم که زمینه‌های فرهنگی باعث این اغتشاشات شده و عمدتاً هم قشر نوجوان و جوان به کف خیابان آمدند و این یعنی تأثیرگذاری فرهنگ غرب بر جامعه ما. به‌عبارتی‌دیگر ما نتوانستیم از فرهنگ قوی خودمان خوب پاسداری کنیم و آن را در جامعه جاری و ساری بکنیم، لذا بر این اساس رهبر معظم انقلاب تأکید داشتند که باید بازسازی در ساختارهای فرهنگی کشور انجام شود و در واقع باید بازسازی انقلابی در ساختارهای کشور اتفاق بیفتد.

مابین صحبت‌هایتان اشاره فرمودید به این‌که ما نتوانستیم از فرهنگ و تمدن خودمان به‌خوبی پاسداری کنیم، چه کم‌کاری‌ها و مشکلات دیگری غیرازاین موارد که فرمودید اتفاق افتاده؟
یکی از مشکلات بنیادین در حوزه فرهنگ در کشور ما این است که مدیران و مسئولان فرهنگی ما متأسفانه تحلیل جامعی از تحولات فرهنگی کشور ندارند. لذا افرادی بعضاً بر رأس نهادها و وزارتخانه‌های فرهنگی در طول انقلاب اسلامی قرار گرفتند که در واقع آن نگاه جامعی که باید در حوزه فرهنگ داشته باشند را ندارند. بر این اساس من معتقدم باید این بازسازی بنیادین نهادهای فرهنگی و نگرش انقلابی، افرادی باید بر رأس نهادها و وزارتخانه‌های فرهنگی قرار بگیرند که خودشان صاحب ایده و نظریه و همچنین اعتقاد عمیق به فرهنگ دینی داشته باشند تا با اشرافیت کامل به تصمیم سازی و تصمیم‌گیری در حوزه فرهنگی بپردازند. لذا یکی از مشکلاتی که ما نتوانستیم از آن فرهنگ غنی خودمان محافظت کنیم نبودن آن نگاه جامع در مدیران فرهنگی و عدم درک درست از تحولات فرهنگی در کشور می‌باشد. مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد اینکه در حوزه فرهنگ نباید محافظه‌کاری کرد و احتیاط کرد و بلکه باید انقلابی عمل کرد، اگر ما در ترویج فرهنگی دینی در جامعه عملیاتی و انقلابی عمل نکنیم حتی برخی مواقع می‌بینیم که تفکر لیبرالی در حوزه فرهنگ در سازمان‌ها و نهادها و وزارتخانه‌ها نفوذ می‌کنید و ما شاهد آن چیزی هستیم که با مبانی انقلاب اسلامی سازگاری ندارد. لذا این‌ها می‌تواند دلایلی باشد که ما نتوانسته‌ایم آن فرهنگ غنی خودمان که برگرفته از قرآن و مبانی فکری اهل‌بیت و همچنین منظومه فکری امامین انقلاب حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری می‌باشد در جامعه جاری بکنیم. البته این نکته را عرض بکنم که ما از ظرفیت‌های ساختاری فرهنگی در کشورمان هم متأسفانه خوب استفاده نکردیم و به نظر من این تأکیدی که حضرت آقا دارند که بازسازی فرهنگی و انقلابی ساختارهای فرهنگی را من معتقدم که ما ظرفیت‌های خیلی زیادی داریم که باید از آن‌ها به خوبی استفاده کنیم. مثلاً حوزه فرهنگ را ما نباید دولتی بکنیم و دولت نباید خیلی دستوری و بخشنامه‌ای بخواهد فرهنگ را مدیریت بکند. من معتقدم فرهنگ را باید واگذار کرد به خود مردم و بیشتر سازمان‌های مردم‌نهاد و خود مردم وارد شوند چون خود مردم نقش زیادی در ساخت فرهنگ دینی و اسلامی دارند. اگر مردم را ما در ساختار سازی فرهنگی شریک نکنیم و بخواهیم دستوری و بخشنامه‌ای فرهنگ دینی مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی را در جامعه اجرا کنیم موفق نمی‌شویم و شاید خیلی جاها مردم ما را همراهی نکنند؛ اما اگر این کار را به خود مردم بسپاریم به نظر من خیلی می‌توانیم در این زمینه موفق باشیم.

نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگر نهادها فرهنگی و انقلابی را در عرصه پاسخ به این دغدغه یعنی همان بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی به دستور رهبری چه میدانید؟
یکی از کارهای بسیار تأثیرگذاری که مجموعه‌های بالادستی مثل همان شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌توانند در واقع ایجاد بکنند و کارهایی که می‌توانند انجام بدهند، بحث نظریه‌پردازی در ایجاد انسجام فرهنگی هست. ببینید ما الان در حوزه فرهنگ با ضعف و فقدان نظریه‌ای که انسجام فرهنگی ایجاد بکند مواجهیم. الان اگر شما دقت کنید در کشور وزارت خانه‌ها سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی هر کدام به صورت جزیره‌ای دارند عمل می‌کنند و اصلاً ما هیچ انسجامی که مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی باشد نمی‌بینیم؛ یعنی حتی برخی مواقع برخی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها فعالیت‌های یکدیگر را نقض می‌کنند و در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. لذا من معتقدم که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید این انسجامی فرهنگی را ایجاد بکند. نکته دیگر اینکه ما باید در حوزه فرهنگ طبق فرمایش حضرت آقا در زمینه بازسازی ساختارهای فرهنگی یکی از کارهای دیگری که باید انجام دهیم لزوم برخورداری از نگرش فرهنگی در همه کارهاست؛ یعنی به نظر بنده ضرورت دارد که ما حتی در کارهای اقتصادی، سیاسی و ورزشی و اجتماعی و… همگی باید پیوست فرهنگی داشته باشیم؛ یعنی رویکرد تمام برنامه‌های ما در کشور حتی در حوزه اقتصادی باید با پیوست فرهنگی باشد و این کار وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی هست، یعنی سازمان‌ها و نهادهای بالادستی هستند که سندهای بالادستی در حوزه فرهنگ و اقتصاد، سیاست و جامعه تدوین می‌شود و حتی شوراهای دیگر. لذا من معتقدم که باید از این نگرش فرهنگی در همه برنامه‌ها در کشور برخوردار باشیم تا بتوانیم از این فرهنگ انقلابی استفاده کنیم که در واقع تقویت دین و مبانی دینی بر حیات فرهنگی و اجتماعی مردم صورت بپذیرد. لذا این‌ها به نظر من کارهایی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند انجام دهد. به‌طورکلی راهکار رسیدن به نتیجه مطلوب چیست و فکر می‌کنید وظیفه دولت مستقر در این خصوص چه باید باشد؟ یکی از مسائل بسیاری اساسی فهم خود حقیقت فرهنگ و تأثیر آن بر جامعه‌ها می‌باشد؛ یعنی اگر دولت‌مردان ما فهم درستی از فرهنگ و تأثیر آن بر فرهنگ جامعه داشته باشند، خصوصاً مدیران و مسئولینی که سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی در اختیار آن‌هاست طبیعتاً به بست و گسترش فرهنگ انقلابی و دینی منجر خواهد شد. ما باید به این دقت کنیم که هرگونه بازسازی در ساختارهای فرهنگی کشور باید مبتنی بر اصول و مبانی دینی و گفتمان انقلاب اسلامی و منظومه فکری امامین انقلاب باشیم. حال اگر یک مدیر و مسئول و یا دولت مردی درک درستی از این مسئله نداشته باشد، یا اگر اعتقاد به این موضوع داشته باشد اما صاحب ایده و یا نظریه‌ای نیست که بتواند مجموعه خودش را مدیریت کند و یا افرادی را به کار گرفته که آن‌ها در حوزه فرهنگ صاحب‌نظر نیستند. چون در حوزه فرهنگ صرفاً مدیریت نیست، یک زمانی مسئولی در حوزه اقتصادی انتخاب می‌کنیم که در آنجا بیشتر جنبه‌های مدیریتی و کارهای اجرایی مدنظرمان است؛ اما در حوزه فرهنگ به نظر من باید افرادی مدیر باشند که فهم درستی از فرهنگ داشته باشند و خودشان صاحب فرهنگ و نظریه فرهنگی باشند تا بتوانند با آن ضعف‌ها و آسیب‌هایی که در حوزه فعالیت و کاری خودشان وجود دارد، بتوانند آن‌ها را از بین ببرند و کارایی مثبتی داشته باشند.

با توجه به مباحثی که مطرح فرمودید؛ به چه شاخصه‌ای باید برسیم که بگوییم به جایگاه مطلوب فرهنگی دست پیدا کردیم؟
 هرگاه ما توانستیم در تمام شئونات زندگی مردم بست فرهنگ دینی داشته باشیم. جامعه ما دینی است و مردم مسلمان‌اند، هرگاه توانستیم در همه زمینه‌ها چه در بانکداری و چه در معاملاتمان، چه در ساخت و سازمان، چه در معماری و هنرمان و غیره… اگر ما توانستیم مسیر را به سمت شکل‌گیری سیاست‌ها و برنامه‌های مبتنی بر فرهنگ اصیل اسلامی برگرفته از قرآن و مکتب اهل‌بیت و گفتمان انقلاب اسلامی شکل دهیم آنگاه ما در مسیر فرهنگ‌سازی و بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی قرار می‌گیریم. وگرنه این‌ها دست‌وپا زدن‌های بی‌هدفی است که شاید آن مطالباتی که مدنظر رهبر معظم انقلاب است را نتوانیم به این راحتی انجام دهیم.