به گزارش جهت پرس؛ پس از دوره‌ای از رفت‌وآمدهای دیپلماتیک دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، وزارت امور خارجه و شخص حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، سه کشور اروپایی در اقدامی غیرقانونی، مکانیسم ماشه را فعال کردند؛ اقدامی که منجر به بازگشت هفت قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران شد. این در حالی است که تلاش‌های چین و روسیه ـ که در شب پایانی حتی پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای جلوگیری از این روند ارائه دادند ـ به نتیجه نرسید و نهایتاً شرایط به زیان ایران رقم خورد.

اکنون از منظر حقوقی و حقوق بین‌الملل، امکان بازگشت عملی این تحریم‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد:

۱. اعلام دبیرکل و مانع اجماع

پس از وصول شکایت سه کشور اروپایی توسط رئیس دوره‌ای شورای امنیت (کره‌جنوبی)، دبیرکل سازمان ملل متحد می‌بایست طی نامه‌ای رسمی فعال‌سازی قطعنامه‌ها علیه ایران را اعلام کند. اما مخالفت رسمی روسیه و چین به‌عنوان دو عضو دائم دارای حق وتو، مانع تحقق این روند خواهد شد. تجربه مشابه در زمان خروج آمریکا از برجام نیز نشان داد که در نبود اجماع، بازگشت تحریم‌ها منتفی است.

۲. احتمال اقدام خلاف روال

حتی اگر فرض شود دبیرکل تحت فشار غرب این بار بر خلاف رویه عمل کرده و بازگشت تحریم‌ها را اعلام کند، تشکیل پنل کارشناسی برای اعمال آن نیازمند تصویب بودجه در قالب یک قطعنامه جدید است؛ فرآیندی که با وتوی روسیه و چین عملاً متوقف خواهد شد و در عرصه واقعی قابلیت اجرا نخواهد داشت.

۳. پیامدهای بین‌المللی و نظم نوین جهانی

عدم اجماع در شورای امنیت نشان‌دهنده تغییر موازنه قدرت جهانی است. در حالی‌که از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون، تصمیمات شورای امنیت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود، اکنون دو عضو دائم این شورا یعنی روسیه و چین نه تنها با بازگشت تحریم‌ها مخالفت کرده‌اند، بلکه مشروعیت چنین تصمیمی را نیز زیر سؤال برده‌اند. این تحول را می‌توان نشانه‌ای آشکار از گذار نظام بین‌الملل از تک‌قطبی‌گرایی به چندقطبی‌گرایی دانست؛ امری که هم‌راستا با تقویت سازمان‌هایی چون شانگهای و بریکس ارزیابی می‌شود.

۴. بحث خروج ایران از NPT

یکی از پرسش‌های کلیدی در این شرایط، موضوع خروج یا عدم خروج ایران از پیمان منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT) است. در این خصوص دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است:

• مخالفان خروج معتقدند در حالی‌که ایران قصد ساخت سلاح هسته‌ای ندارد، خروج از پیمان تنها موجب افزایش تنش خواهد شد. در مقابل، طرفداران این رویکرد پیشنهاد می‌دهند ایران می‌تواند در قالب سازمان شانگهای یا بریکس پیمان جدیدی برای منع اشاعه ایجاد کند و بازرسان آن نهادها را دعوت نماید.

• مخالفت احتمالی روسیه و چین به دلیل نقش‌آفرینی آنها در ایجاد NPT چندان تعیین‌کننده نخواهد بود، زیرا این دو کشور پیش‌تر نیز با تصمیمات شورای امنیت در تعارض قرار گرفته‌اند.

• ادعای سوق دادن ایران به جنگ در صورت خروج از NPT نیز مورد تردید است؛ چرا که حمله اخیر رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا و اروپا در قالب جنگ ۱۲ روزه، در حالی صورت گرفت که ایران همچنان عضو NPT بود.

۵. جمع‌بندی

• از منظر حقوقی و قانونی، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت به دلیل فقدان اجماع و حق وتوی روسیه و چین امکان‌پذیر نیست.

• ایران می‌تواند علیه روند غیرقانونی فعال‌سازی مکانیسم ماشه به دادگاه بین‌المللی لاهه شکایت کند.

• غرب نمی‌تواند ایران را از پیمان NPT خارج کند؛ چراکه نیازمند قطعنامه جدیدی است که با وتو مواجه خواهد شد.

• تحریم‌های جدید ماهیت تازه‌ای ندارند و حتی تحریم‌های یکجانبه آمریکا شدیدتر محسوب می‌شوند.

• هیچ‌یک از قطعنامه‌های موجود، مجوز اقدام نظامی علیه ایران را صادر نمی‌کند و بیشتر جنبه روانی و تبلیغاتی دارد.

• خروج احتمالی ایران از NPT الزاماً منجر به جنگ نخواهد شد و می‌تواند در قالب پیمان‌های جایگزین، دسترسی و نفوذ بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را محدود کند.