در روزهای اخیر تحولات کشور افغانستان و پیشروی‌های طالبان در این کشور به کانون توجهات بین‌المللی و منطقه‌ای تبدیل شده است. طبق اخبار میدانی، بسیاری از شهرهای این کشور به تصرف طالبان درآمده و حتی گفته می‌شود که این گروه اکنون در نزدیکی دروازه‌های کابل قرار دارد و تصاویر مربوط به تصرف دو گمرک از سه گمرک مرزی بین ایران و افعانستان در روزهای گذشته، موجب افزایش نگرانی‌های داخلی شده است.
 
در همین راستا و به منظور بررسی سیاست خارجی دولت آینده و اولویت بندی روابط جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها، گفتگویی اختصاصی با منوچهر متکی –وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی- انجام شد که بخشی از آن به موضوع تحولات افغانستان، آینده‌ قابل تصور برای این کشور و همچنین انفعال ایران در کنشگری در قبال تحولات افغانستان و سکوت نسبی در مورد آن اختصاص داشت.

متکی در ابتدای سخنان خود در خصوص تحولات افغانستان به بیان خاطره‌ای از معاون دبیر کل سازمان ملل پرداخت و اظهار کرد: «این فرد که رییس کمیسیون خلع سلاح ژنو هم بود و از سوی شوروی این سمت را گرفته بود، به من گفت که در تاریخ، انگلیسی‌ها وارد افغانستان شدند و شکست خوردند. ما یعنی روس‌ها از انگلیسی‌ها درس نگرفتیم و به افغانستان حمله کردیم. ما هم شکست خوردیم و برگشتیم. آمریکایی‌ها هم از ما درس نگرفتند و به افغانستان حمله کردند. اخبار این دو سه روز نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها هم تقریبا شکست خورده از فغانستان خارج شدند».

از نظر این مقام پیشین وزارت خارجه، بخشی از قصه پر غصه افغانستان به دلیل طمع‌ورزی‌های قدرت‌های بزرگ در صحنه تاریخ است اما ایستادگی و مقاومت مردم نشان داد که افغانستان اجنبی ناپذیر است.
وی در ادامه افزود: طالبان یک بار حکمرانی در افغانستان را تجربه کرد اما شکست خورد لذا طالبان باید شکست خود را تحلیل کند.

متکی با اشاره به اینکه عوامل متعددی در شکست طالبان موثر بود، یکی از ین عوامل را تبدیل شدن به آشیانه‌ای برای تروریسم نشان دار القاعده دانست که بعدها منجر به حادثه 11 سپتامبر شد.
وزیر اسبق امور خارجه اعمال برداشت غلط به نام اسلام از حکمرانی، جامعه و اقشار اجتماعی را نکته دیگر حکمرانی طالبان دانست که می‌خواستند خواسته‌های خود را به مردم افغانستان تحمیل کنند.

وی افزود: بعد از این مسائل، طالبان دو دهه آواره بود و در یک گوشه از افغانستان مستقر شده بود؛ یک جا اقداماتی انجام می‌داد، یک جا با آمریکایی‌ها مذاکره می‌کرد، یک جا با دولت افغانستان مذاکره می‌کرد تا به وضع کنونی رسیدیم.

متکی اظهار کرد: باید دنبال ربط بین مذاکرات سال گذشته بین آمریکایی‌ها با طالبان در دوحه با دو اتفاق بعد از آن باشیم؛ یکی توافق آمریکایی‌ها برای خروج بدون اطلاع دولت قانونی افغانستان و دوم پا گرفتن عملیات جدی طالبان برای به دست گرفتن کشور که این موضوع باید به خوبی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

وزیر اسبق امور خارجه در ادامه با اشاره به اینکه آمریکایی‌ها مثل سلف خود یعنی انگلیسی‌ها که موقع ترک مستعمرات خود یک نشان فتنه در آنجا می‌کاشتند، از همین شیوه استفاده می‌کنند، موضوعات اختلاف برانگیز کشمیر در حوزه شبه قاره، مسئله بحرین و جزیره ابوموسی در خلیج فارس و مسائل دیگر در آفریقا را به عنوان مثال‌هایی برای تحلیل خود بیان کرد.

وی تصریح کرد: آمریکایی‌ها هم هر جا را که ترک می‌کنند، نشانی از فتنه‌گری خود در آنجا به جای می‌گذارند لذا باید به نقش و تاثیر آمریکایی‌ها در حوادث اخیر افغانستان بد بین بود.

متکی در بخش دیگری از اظهارات خود، به تجربه موفق جمهوری اسلامی در طول 42 سال گذشته برای زندگی کردن در کنار همسایه ناآرام خود –یعنی افغانستان- اشاره کرد و خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی در جایگاهی قرار دارد که آثار تحولات افغانستان در درون ایران را به صفر می‌رساند، یعنی همه دولتمردان افغانستان و همه فرماندهان طالبان به خوبی می‌دانند که نمی‌توانند نگاه بدی به مرز ایران و افغانستان داشته باشند؛ زیرا در این صورت، گزیده خواهند شد.

وزیر اسبق امور خارجه با بیان اینکه طرف افغانی به خوبی می‌داند که امنیت مرزی خط قرمز ماست و عندالزوم به آنها تحمیل خواهد شد، اظهار کرد: ما به عنوان برادران و خواهران دینی و از این جهت که این کشور مسلمان و همسایه چنین وضعی داد، بسیار ناراحت هستیم اما ظرفیت حکمرانی در افغانستان نشان داد که این کشور نمی‌تواند یک جناحی و یک مجموعه‌ای اداره شود.

وی افزود: به عبارت دیگر، یا طالبان است و مبارزات ببرهای شمال افغانستان علیه آنها یا حکمرانی غیرطالبان است و تهدید طالبان. راه حل کلی برای این کشور، رسیدن به تفاهم جمعی است و این همان ایده‌ای است که جمهوری اسلامی ایران بر آن تاکید دارد؛ یعنی مذاکرات بین الافغانی همانطور که برای عراق معتقد به مذاکرات بین العراقی بودیم.

متکی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی در گذشته چند بار این ظرفیت‌ها را مرور کرده است، تشریح کرد: یعنی در تماس‌هایی که با طالبان وجود داشته از یک طرف و تماس با دولت مستقر از طرف دیگر، تلاش شده بین آنها نزدیکی‌هایی ایجاد شود.

وزیر اسبق امور خارجه کشورمان گفت: دولتمردان افغان به صداقت جمهوری اسلامی ایمان دارند و به خوبی می‌دانند که ایران نقشه‌ای علیه هیچ یک از آنها ندارد.

وی در ادامه در خصوص کنشگری جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات افغانستان افزود: معتقدم همان کاری را که در چند روز پیش شروع کردیم، باید از دو سه سال پیش انجام می‌دادیم این بحث را در دفتر مطالعات وزارت خارجه و در جلسات هفتگی شورای استراتژیک سیاست خارجی وزارت امور خارجه نیز مطرح کردیم.

متکی با اشاره به اینکه در زمان حضورش در سمت وزیر امور خارجه، ارتباطات رسمی با دولت افغانستان از طریق وزارت خارجه و ارتباطات با طالبان از طریق سپاه قدس انجام می‌شد و هماهنگی کاملی بین هر دو نهاد مذکور وجود داشت، گفت: در شرایط کنونی هم باید به طالبان و هم دولتمردان افغانستان یادآور شد که این کشور باید توسط همه افغان‌ها در یک نظام دموکراتیک و مبتنی بر آراء و نظرات مردم –همانطور که در قانون اساسی این کشور تصریح شده- اداره شود.

وزیر اسبق امور خارجه ضمن اشاره به اینکه به دست گرفتن حکمرانی افغانستان توسط طالبان اکنون به یک احتمال قوی تبدیل شده است، خاطر نشان کرد: طالبان باید در رفتار، مناسبات بین‌المللی و رفتار اجتماعی با مردم در حکمرانی تحولات چشمگیری به وجود بیاورد، در غیر اینصورت مجددا در انزوا قرار خواهد گرفت و دچار مشکل می‌شود.

وی اظهارات اخیر برخی از رهبران طالبان را نشان دهنده تغییرات در این گروه دانست و اظهار کرد: آنها دریافته‌اند که با دیدگاه ارتجاعی و برداشت غلط از اسلام، نمی‌توانند حکمرانی کنند. اگر آنها این اصلاحات را در خود به وجود بیاورند، در نهایت مجبور هستند به حکمرانی نظام مند دموکراتیک هم گردن نهند و این همان چیزی است که مشارکت همگان در حکومت افغانستان را ایجاد خواهد کرد.