مینا افرازه: بسیاری از مردم تصویری که از شهید مصطفی چمران به ذهن دارند به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و زمان جنگ هشت ساله مرتبط است. این در حالی است که شهید چمران یکی از مبارزان فعال ضد حکومت پهلوی در آمریکا بود که شواهد مبارزات ایشان در اسناد ساواک هم مطرح شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شهید چمران توانست با تاسیس سپاه پاسداران و اقدامات و شجاعتهای بسیاری در ماههای ابتدایی انقلاب، به تثبیت و تقویت انقلاب کمک بسیاری کند. در همین راستا، در گفت و گو با مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران به بررسی ابعاد و اقدامات شهید چمران در مبارزه با حکومت پهلوی، فعالیتهای برون مرزی ایشان در راستای پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین مبارزات علیه گروهک ها و مخالفان داخلی انقلاب اسلامی پرداخته ایم.

شهید چمران در دوران بحبوحه انقلاب و در زمان حضور در لبنان و سوریه چه فعالیتها و تحرکاتی را در راستای پیروزی انقلاب اسلامی و حرکت رو به جلوی آن انجام دادند؟

شهید چمران در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب در لبنان حضور و فعالیت داشت. او در آنجا به اموزش نظامی ایرانیان میپرداخت و این کمک بزرگی به مردم و نیروهای انقلابی بود، زیرا مردم و مبارزان در کشور مسلح نبودند و بدون هیچ سلاحی در برابر نیروهای شاه مقاومت میکردند و به شهادت میرسیدند. چنانکه شاهد بودیم در وقایعی همچون 17 شهریور تعداد زیادی از مردم به شهادت رسیدند. به همین دلیل، شهید چمران و عده ای دیگر به آموزش نظامی نیروهای انقلابی در لبنان و سوریه میپرداختند. گرچه تعدادی از مبارزان به لبنان رفته بودند اما در سوریه اموزش میدیدند، زیرا سوریه پادگان، محل آموزش و امکانات نظامی بیشتری داشت درحالیکه لبنان از چنین امکاناتی برخوردار نبود. بدین ترتیب این نیروها در سوریه آماده شده بودند تا با سلاح و مهمات به کشور بیایند. شهید چمران طی دیداری که با مرحوم حافظ اسد در سوریه انجام داد، تصمیم گرفت 300 نفر از رزمندگان آموزش دیده ایرانی را با هواپیما به کشور بیاورد. دولت وقت سوریه یعنی حافظ اسد موافقت کرد دو هواپیما در اختیار آنان بگذارد و البته با هماهنگیهایی که صورت گرفت، قرار بود برای این نیروها خودروهایی فراهم شود تا پس از ورود به کشور به منطقه فرح آباد بروند و به کسانی که در پادگان نیروی هوایی محاصره شده بودند کمک کنند. اینها حتی به فرودگاه آمده بودند که در این بین سرود پیروزی انقلاب اسلامی از رادیوی ایران پخش شد و اعلام کرد انقلاب به پیروز رسیده است. به گفته شهید چمران پس از اینکه انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، مردم در خیابانها و کوچه های لبنان و مناطق شیعه نشین بیروت به شادی و دعا پرداختند که امام و انقلاب به پیروزی دست یابد. در واقع لبنانیها به خوبی میدانستند پیروزی آنان در گروی پیروزی انقلاب اسلامی است و موفقیت نیروهای انقلابی ایران همان موفقیت شیعیان لبنان و دیگر مسلمانان این کشور بود. شهید چمران چند روز پس از پیروی انقلاب و سفر یاسر عرفات به ایران، تصمیم گرفت با گروهی 92 نفره از لبنانی ها که در ان رزمندگان شیعه، اهل تسنن و دیگر گروه های مختلف سیاسی لبنانی حضور داشتند به ایران بیاید. وزیر کشور آن دوره یعنی احمد صدر حاج سید جوادی نیز به استقبال آنان رفت. تعدادی از علمای شیعه لبنانی از جمله مرحوم شیخ مهدی شمس الدین نائب رئیس مجلس شیعه اعلا، دو نفر ازعلمای اهل تسنن، تعداد زیادی از مسئولان سیاسی این کشور از جمله نبیه بری و رئیس پارلمان وقت سید حسین حسینی و 40 نفر از رزمندگان سازمان امل به ایران آمدند. شهید چمران به همراه شمس الدین، سید حسین حسینی، نبیه بری و چند نفر دیگر به دیدار امام خمینی در مدارس علوی رفتند. شهید چمران در زمان بازگشت این گروه به لبنان همراه آنان برنگشت زیرا امام خمینی در دیداری که با او داشت، گفته بودند در ایران بماند. شهید چمران در نبود امام  موسی صدر رهبری گروه امل را برعهده داشت و یکی از شخصیتهایی محسوب میشد که در لبنان مورد اعتماد شیعیان بود و تصمیم گیریهای کلان را همراه با شمس الدین انجام میدادند. ایشان خدمت امام گفتند شرایط لبنان شرایط نامساعدی است و امام موسی صدر نیست، اما امام به شهید چمران فرموده بودند اگر انقلاب اسلامی ایران به پیروزی نهایی دست یابد، لبنان و مسلمانان دیگر مناطق هم پیروز خواهند شد. همین سخن برای شهید چمران کافی بود تا در ایران ماندگار شود.

درباره تاسیس گروه سپاه پاسداران توسط شهید چمران در ابتدای انقلاب و فعالیتها و برنامه های ایشان در مبارزه علیه گروهک ها و جریانهای ضد انقلاب بفرمایید.

 پس از دیدار شهید چمران با امام خمینی و تصمیم بر ماندن در ایران وبا هدف کمک به انقلاب اسلامی، ایشان برنامه هایی را تدوین کردند تا مطابق ان کار کنند. اولین برنامه او، پایه گذاری سپاه پاسداران بود. در آن زمان سپاه پاسداران هنوز به صورت رسمی شکل نگرفته بود اما به مرور در حال تقویت میشد و شکل میگرفت. طبیعتا باید آموزشهای نظامی توسط گروه های مختلف به جوانان داده میشد. یکی از این گروه ها همانی بود که شهید چمران راه اندازی کرد و در پادگان سعدآباد سابق یا پادگان امام علی امروز دو دوره اموزش داد. او در سال 1357 در پادگان امام علی به تعدادی از جوانان ایرانی اموزش نظامی میداد که همان موقع تعدادی از فرماندهان سپاه نیز اموزش دیدند و جزو گروه های اولیه سپاه پاسداران بودند. البته پس از مدتی یک گروه هفت نفری انتخاب شدند تا فرماندهی سپاه را برعهده بگیرند که شهید چمران هم یکی از همین افراد بود. او در رهبری و هدایت این افراد و اموزش انان تاثیرگذاری فراوانی داشت. اندکی بعد و در اردیبهشت ماه 58 ایشان به عنوان معاون نخست وزیر در امور انقلاب فعالیت خود را آغاز کرد. البته تا آن زمان سمت معاون نسخت وزیر در امور انقلاب را در کشور نداشتیم و پس از پیروزی انقلاب اسلامی چنین جایگاهی تعریف شد، زیرا شرایط به گونه‌ای بود که در نقاط مختلف کشور حوادث خاصی رخ میداد و این حوادث را می بایست بررسی و مرتفع میشد. یکی از مهمترین حوادث، مرتبط با حوادث کردستان و غرب کشور بود. شرایط در کردستان مناسب نبود و گروهک‌های وابسته به کشورهای خارجی یا احزاب چپ همانند کمونیستها، حزب کردستان و کومله کنونی به ایجاد ناآرامی و تحرکات ضد انقلاب میپرداختند. تحرکات اینها تجزیه طلبانه و در راستای ایجاد دولت خودمختار در کردستان و مناطق کردنشین بود. بدین ترتیب تجزیه طلبان و مخالفان انقلاب بر بسیاری از شهرها مسلط شدند و بر مردم حکومت میکردند. شرایط به گونه‌ای بود حتی گروه های جهادی ابتدای انقلاب که برای انجام فعالیتهای جهادی به روستاها میرفتند، اجازه نداشتند به منطقه کردستان بروند و در این بین بسیاری به شهادت رسیدند. درگیریهای فراوانی از جمله در شهرهای مهاباد، سنندج، سقز و بانه رخ داد و حتی این ناآرامیها به نزدیکی ارومیه و روستاهای آن تسری یافته بود. چنین روندی چشم انداز بسیار خطرناکی برای کشور به دنبال داشت و تجزیه طلبان و گروهکها در شهرها رژه میرفتند و نمایش قدرت و وحشت به راه انداخته بودند. در چنین شرایطی، رهبران دینی این شهرها نزد امام خمینی آمدند و گلایه میکردند که حتی نمیتوانند جلسات قران را برگزار کنند. اینها در حال پیشروی بودند و تک تک شهرهای کردستان را به این ترتیب در اختیار میگرفتند تا اینکه به شهر مریوان رسیدند. در مریوان حوادثی رخ داد که شهید چمران به عنوان معاون نخست وزیر مجبور شد به انجا برود. تجزیه طلبان در مریوان به خانه پاسداران حمله کرده و تعدادی از آنان را به شهادت رساندند. شهید چمران با مسئولان و بزرگان شهر صحبتها و توافقاتی را انجام داد که درنهایت شهر به آرامش رسید. اما پس از ان تجزیه طلبان نیروهای خود را به دیگر مناطق هدایت کردند و به سمت قوری قعله و پاوه پیش رفتند. از آنجایی که مردم پاوه احساس کردند نیروهای گروهک ها در حال پیشروی به سمت این شهر هستند، بنابراین به دفتر نخست وزیری و دفتر امام تلگرافهایی را ارسال و درخواست حمایت کردند. چون در شهر پاوه نیروهای مسلح وجود نداشتند و مردم بی دفاع بودند، بنابراین در چنین شرایطی شهید چمران مامور شد به آنجا برود و ارامش را به شهر باز گرداند. تعداد نیروهای مسلح چپ گرا نزدیک ده هزار نفر بود که کل کوههای اطراف شهر را محاصره کرده بودند و هیچکس نمیتوانست به پاوه برود. بنابراین شهید چمران به همراه شهید فلاحی که آن موقع فرمانده نیروی زمینی بود، با بالگرد به کرمانشاه رفتند و در زیر رگبار گلوله و در میانه حلقه محاصره ای که اطراف پاوه کشیده بود فرود امدند. شهید چمران و فلاحی در پاوه بدون نیرو می مانند و مبارزه و ایستادگی میکنند. درنهایت خبر شب بحرانی پاوه و محاصره شهید چمران و همراهان او به امام خمینی منتقل میشود و بدین ترتیب ایشان در شب 26 مرداد 58 پیامی را اعلام کردند که از رادیوی سراسری پخش شد. امام به عنوان فرمانده کل قوا به نیروهای نظامی ژاندارمری و ارتش ماموریت میدهند که تمام نیروهای مسلح خودشان را بدون نیاز به اخذ اجازه از فرماندهان آماده کرده و ظرف 24 ساعت به پاوه بروند و مساله آنجا را حل کنند. دشمن متوجه ابعاد فرمان تکان دهنده امام بود که چه شور و حرکتی را در مردم به وجود می اورد. نیروهای مهاجم به خوبی فهمیدند دوران آنها و موجودیت شان به پایان رسیده است. بدین ترتیب بسیاری از مردم و همچنین نیروهای ارتش به سمت پاوه رفتند اما قبل از اینکه به پاوه برسند، شهید چمران و نیروهای 27 نفره همراه او توانستند حملات دیگری به نیروهای مهاجم داشته باشند و آنان را به عقب برانند. درنهایت نیروهای شهید چمران توانستند پاوه را ازاد و جشن پیروزی را در کنار مردم برپا کنند. به همین دلیل مردم پاوه هر ساله 26 مرداد ماه را به یاد دلاورهای شهید چمران که چندین شبانه روز با دست خالی و نیروهای اندک در برابر دشمنان مسلح جنگی جنگید پاس میدارند.

در بخشی از اسناد ساواک که مرکز اسناد انقلاب اسلامی بخشهایی را روایت کرده، آمده است که شهید چمران از «محرکین اصلی تظاهرات در امریکا» هنگام ورود محمدرضا پهلوی به این کشور بوده است. شهید چمران در جهت مبارزه ضد حکومت پهلوی و پیگیری اقدامات فرا مرزی با هدف تقویت بنیانهای جریان مقاومت چه نقشی داشت؟

شهید چمران از زمان دانش آموزی و سپس دوران دانشجویی به شدت علیه رژیم شاهنشاهی مبارزه میکرد، زیرا زمان دانشجویی او با تحولات و وقایع بعد از کودتای 28 مرداد و تظاهرات و مبازرات ان دوره مصادف بود. از اولین اقدامات ایشان پس از حضور در آنجا این بود که توانست انجمن دانشجویان ایرانی مقیم امریکا را تشکیل دهد. گرچه انجمن پیش از آنهم وجود داشت اما تحت مدیریت سفارت ایران و در اختیار سفیر ایران یعنی اردشیر زاهدی بود، بااینحال شهید چمران توانست انرا از دست سفارت و زاهدی خارج کند و پس از ان خود به عنوان مسئول انجمن از طرف دانشجویان انتخاب گردد. همچنین فعالیتهای مبارزه جویانه و تبلیغات اسلامی همچون سخنرانیهای مرتبط با اسلام و نیز روایتی از استبداد و اقدامات شاه را برای ایرانیان و مردم آمریکا انجام میداد. برپایی تظاهرات نیز از دیگر اقدامات بود. مهمترین این تظاهرات، راهپیمایی 90 مایلی بود که از جنوب امریکا تا واشنگتن ترتیب دادند. زمانی که شاه به امریکا امده بود، تظاهر کنندگان با رهبری شهید چمران به مقابل کاخ سفید رفتند و اعتراض خود را مطرح کردند که پلیس آمریکا با گاز اشک آور با آنان برخورد کرد. حتی تحصن و اعتصاب غذای یک هفته‌ای نیز در معبد سازمان ملل را انجام دادند که درنهایت پلیس آنان را به بیمارستان منتقل کرد، زیرا شهید چمران از شرایط جسمی مناسبی برخوردار نبود. این راهپیمایی دانشجویان چندین شبانه روز به طول انجامید و یکی از برنامه های پر سر و صدای او در امریکا بود. بدین ترتیب تا زمانی که شهید چمران در آمریکا بود این مبارزات همچنان ادامه داشت.

شهید چمران گرچه از شرایط تحصیلی و موقعیت اجتماعی بالایی در آمریکا برخوردار بودند اما اینها را کنار میگذارند و به مبارزه علیه حکومت پهلوی اقدام میکنند که دولت آمریکا حامی اصلی آن بود. به نظرتان زمینه‌های عقیدتی، فکری و شخصیتی شهید چمران که موجب شکل‌گیری مخالفت و رویارویی مستقیم ایشان با حکومت پهلوی گردید، چه بود؟

شهید چمران از همان ابتدای دوران نوجوانی و در زمانی که در ایران حضور داشت، در مبارزات ضد پهلوی مشارکت میکرد. ایشان در دوران تحصیل در دبیرستان و همچنین در دانشگاه شاگرد اول بودند و به خاطر همین مرتبه علمی بالا به امریکا اعزام شدند، این در حالی است که خانواده ما توان مالی چنین کاری را نداشتند. شهید چمران با استفاده از بورسیه دولتی به آمریکا رفت و از آنجایی هم که برنامه های ضد رژیم پهلوی را دنبال میکرد، بنابراین بورسیه تحصیلی او را قطع کردند. بااینحال، شهید چمران توانست در کنار کار و اداره زندگی خویش به تحصیل نیز ادامه دهد و با درجه عالی در دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما از دانشگاه برکلی فارغ التحصیل شود. ایشان یکی از برجسته ترین دانشمندان فیزیک روز در دوره خود بود و در ان زمان تعداد اندکی بودند که میتوانستند در مباحث علمی پیشرو باشند. البته در مسائل دینی نیز دارای مطالعات عمیقی بود و حتی در ایران برخی دروس حوزوی را گذراند. از نظر اعتقادات اسلامی و مکتبی در جایگاه بسیار بالایی قرار داشت، به صورتی که در دانشگاه هر هفته یک سخنرانی برای آمریکاییها برگزار میکرد. دستنوشته های این سخنرانیها وجود دارد و در بنیاد شهید چمران نگهداری میشود. همچنین هفته ای یکبار دانشجویان ایرانی را دور هم جمع کرده و برای آنان دعای کمیل میخواند. او حتی ترجمه روان و زیبایی از دعای کمیل به زبان فارسی داشت. در واقع، ایشان علاوه بر مسائل سیاسی، در مسائل اعتقادی و فکری نیز پیشگام و پیشرو بودند و استقرار و اجرای ایدئولوژی و مکتب بزرگ اسلام را پیگیری میکردند. همچنین نیایشهای بسیار دلنشین و زیبایی از ایشان باقی مانده است که بخشی از نیایشها در آمریکا، بخشی در لبنان و ایران نوشته شده است. شهید چمران ارادت و علاقه شدیدی به امام حسین، اصل شهادت و حضرت علی داشت. در کتابی به نام «علی؛ زییاترین سروده هستی» آثار و دستنوشته های ایشان درباره حضرت علی جمع اوری و منتشر شده است. بدین ترتیب باید گفت ویژگیهای اعتقادی، سیاسی و شخصیتی و برخورداری از روحیه بالای مقاومت و ایستادگی و آزادگی ایشان باعث شد تا زمینه ها و بسترهای مخالفت و مبارزه با حکومت پهلوی پدید اید.

بسیاری از مردم تصویری که از شهید مصطفی چمران به ذهن دارند به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و زمان جنگ هشت ساله مرتبط است. این در حالی است که شهید چمران یکی از مبارزان فعال ضد حکومت پهلوی در آمریکا بود که شواهد مبارزات ایشان در اسناد ساواک هم مطرح شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شهید چمران توانست با تاسیس سپاه پاسداران و اقدامات و شجاعتهای بسیاری در ماههای ابتدایی انقلاب، به تثبیت و تقویت انقلاب کمک بسیاری کند. در همین راستا، در گفت و گو با مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران به بررسی ابعاد و اقدامات شهید چمران در مبارزه با حکومت پهلوی، فعالیتهای برون مرزی ایشان در راستای پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین مبارزات علیه گروهک ها و مخالفان داخلی انقلاب اسلامی پرداخته ایم.

شهید چمران در دوران بحبوحه انقلاب و در زمان حضور در لبنان و سوریه چه فعالیتها و تحرکاتی را در راستای پیروزی انقلاب اسلامی و حرکت رو به جلوی آن انجام دادند؟

شهید چمران در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب در لبنان حضور و فعالیت داشت. او در آنجا به اموزش نظامی ایرانیان میپرداخت و این کمک بزرگی به مردم و نیروهای انقلابی بود، زیرا مردم و مبارزان در کشور مسلح نبودند و بدون هیچ سلاحی در برابر نیروهای شاه مقاومت میکردند و به شهادت میرسیدند. چنانکه شاهد بودیم در وقایعی همچون 17 شهریور تعداد زیادی از مردم به شهادت رسیدند. به همین دلیل، شهید چمران و عده ای دیگر به آموزش نظامی نیروهای انقلابی در لبنان و سوریه میپرداختند. گرچه تعدادی از مبارزان به لبنان رفته بودند اما در سوریه اموزش میدیدند، زیرا سوریه پادگان، محل آموزش و امکانات نظامی بیشتری داشت درحالیکه لبنان از چنین امکاناتی برخوردار نبود. بدین ترتیب این نیروها در سوریه آماده شده بودند تا با سلاح و مهمات به کشور بیایند. شهید چمران طی دیداری که با مرحوم حافظ اسد در سوریه انجام داد، تصمیم گرفت 300 نفر از رزمندگان آموزش دیده ایرانی را با هواپیما به کشور بیاورد. دولت وقت سوریه یعنی حافظ اسد موافقت کرد دو هواپیما در اختیار آنان بگذارد و البته با هماهنگیهایی که صورت گرفت، قرار بود برای این نیروها خودروهایی فراهم شود تا پس از ورود به کشور به منطقه فرح آباد بروند و به کسانی که در پادگان نیروی هوایی محاصره شده بودند کمک کنند. اینها حتی به فرودگاه آمده بودند که در این بین سرود پیروزی انقلاب اسلامی از رادیوی ایران پخش شد و اعلام کرد انقلاب به پیروز رسیده است. به گفته شهید چمران پس از اینکه انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، مردم در خیابانها و کوچه های لبنان و مناطق شیعه نشین بیروت به شادی و دعا پرداختند که امام و انقلاب به پیروزی دست یابد. در واقع لبنانیها به خوبی میدانستند پیروزی آنان در گروی پیروزی انقلاب اسلامی است و موفقیت نیروهای انقلابی ایران همان موفقیت شیعیان لبنان و دیگر مسلمانان این کشور بود. شهید چمران چند روز پس از پیروی انقلاب و سفر یاسر عرفات به ایران، تصمیم گرفت با گروهی 92 نفره از لبنانی ها که در ان رزمندگان شیعه، اهل تسنن و دیگر گروه های مختلف سیاسی لبنانی حضور داشتند به ایران بیاید. وزیر کشور آن دوره یعنی احمد صدر حاج سید جوادی نیز به استقبال آنان رفت. تعدادی از علمای شیعه لبنانی از جمله مرحوم شیخ مهدی شمس الدین نائب رئیس مجلس شیعه اعلا، دو نفر ازعلمای اهل تسنن، تعداد زیادی از مسئولان سیاسی این کشور از جمله نبیه بری و رئیس پارلمان وقت سید حسین حسینی و 40 نفر از رزمندگان سازمان امل به ایران آمدند. شهید چمران به همراه شمس الدین، سید حسین حسینی، نبیه بری و چند نفر دیگر به دیدار امام خمینی در مدارس علوی رفتند. شهید چمران در زمان بازگشت این گروه به لبنان همراه آنان برنگشت زیرا امام خمینی در دیداری که با او داشت، گفته بودند در ایران بماند. شهید چمران در نبود امام  موسی صدر رهبری گروه امل را برعهده داشت و یکی از شخصیتهایی محسوب میشد که در لبنان مورد اعتماد شیعیان بود و تصمیم گیریهای کلان را همراه با شمس الدین انجام میدادند. ایشان خدمت امام گفتند شرایط لبنان شرایط نامساعدی است و امام موسی صدر نیست، اما امام به شهید چمران فرموده بودند اگر انقلاب اسلامی ایران به پیروزی نهایی دست یابد، لبنان و مسلمانان دیگر مناطق هم پیروز خواهند شد. همین سخن برای شهید چمران کافی بود تا در ایران ماندگار شود.

درباره تاسیس گروه سپاه پاسداران توسط شهید چمران در ابتدای انقلاب و فعالیتها و برنامه های ایشان در مبارزه علیه گروهک ها و جریانهای ضد انقلاب بفرمایید.

 پس از دیدار شهید چمران با امام خمینی و تصمیم بر ماندن در ایران وبا هدف کمک به انقلاب اسلامی، ایشان برنامه هایی را تدوین کردند تا مطابق ان کار کنند. اولین برنامه او، پایه گذاری سپاه پاسداران بود. در آن زمان سپاه پاسداران هنوز به صورت رسمی شکل نگرفته بود اما به مرور در حال تقویت میشد و شکل میگرفت. طبیعتا باید آموزشهای نظامی توسط گروه های مختلف به جوانان داده میشد. یکی از این گروه ها همانی بود که شهید چمران راه اندازی کرد و در پادگان سعدآباد سابق یا پادگان امام علی امروز دو دوره اموزش داد. او در سال 1357 در پادگان امام علی به تعدادی از جوانان ایرانی اموزش نظامی میداد که همان موقع تعدادی از فرماندهان سپاه نیز اموزش دیدند و جزو گروه های اولیه سپاه پاسداران بودند. البته پس از مدتی یک گروه هفت نفری انتخاب شدند تا فرماندهی سپاه را برعهده بگیرند که شهید چمران هم یکی از همین افراد بود. او در رهبری و هدایت این افراد و اموزش انان تاثیرگذاری فراوانی داشت. اندکی بعد و در اردیبهشت ماه 58 ایشان به عنوان معاون نخست وزیر در امور انقلاب فعالیت خود را آغاز کرد. البته تا آن زمان سمت معاون نسخت وزیر در امور انقلاب را در کشور نداشتیم و پس از پیروزی انقلاب اسلامی چنین جایگاهی تعریف شد، زیرا شرایط به گونه‌ای بود که در نقاط مختلف کشور حوادث خاصی رخ میداد و این حوادث را می بایست بررسی و مرتفع میشد. یکی از مهمترین حوادث، مرتبط با حوادث کردستان و غرب کشور بود. شرایط در کردستان مناسب نبود و گروهک‌های وابسته به کشورهای خارجی یا احزاب چپ همانند کمونیستها، حزب کردستان و کومله کنونی به ایجاد ناآرامی و تحرکات ضد انقلاب میپرداختند. تحرکات اینها تجزیه طلبانه و در راستای ایجاد دولت خودمختار در کردستان و مناطق کردنشین بود. بدین ترتیب تجزیه طلبان و مخالفان انقلاب بر بسیاری از شهرها مسلط شدند و بر مردم حکومت میکردند. شرایط به گونه‌ای بود حتی گروه های جهادی ابتدای انقلاب که برای انجام فعالیتهای جهادی به روستاها میرفتند، اجازه نداشتند به منطقه کردستان بروند و در این بین بسیاری به شهادت رسیدند. درگیریهای فراوانی از جمله در شهرهای مهاباد، سنندج، سقز و بانه رخ داد و حتی این ناآرامیها به نزدیکی ارومیه و روستاهای آن تسری یافته بود. چنین روندی چشم انداز بسیار خطرناکی برای کشور به دنبال داشت و تجزیه طلبان و گروهکها در شهرها رژه میرفتند و نمایش قدرت و وحشت به راه انداخته بودند. در چنین شرایطی، رهبران دینی این شهرها نزد امام خمینی آمدند و گلایه میکردند که حتی نمیتوانند جلسات قران را برگزار کنند. اینها در حال پیشروی بودند و تک تک شهرهای کردستان را به این ترتیب در اختیار میگرفتند تا اینکه به شهر مریوان رسیدند. در مریوان حوادثی رخ داد که شهید چمران به عنوان معاون نخست وزیر مجبور شد به انجا برود. تجزیه طلبان در مریوان به خانه پاسداران حمله کرده و تعدادی از آنان را به شهادت رساندند. شهید چمران با مسئولان و بزرگان شهر صحبتها و توافقاتی را انجام داد که درنهایت شهر به آرامش رسید. اما پس از ان تجزیه طلبان نیروهای خود را به دیگر مناطق هدایت کردند و به سمت قوری قعله و پاوه پیش رفتند. از آنجایی که مردم پاوه احساس کردند نیروهای گروهک ها در حال پیشروی به سمت این شهر هستند، بنابراین به دفتر نخست وزیری و دفتر امام تلگرافهایی را ارسال و درخواست حمایت کردند. چون در شهر پاوه نیروهای مسلح وجود نداشتند و مردم بی دفاع بودند، بنابراین در چنین شرایطی شهید چمران مامور شد به آنجا برود و ارامش را به شهر باز گرداند. تعداد نیروهای مسلح چپ گرا نزدیک ده هزار نفر بود که کل کوههای اطراف شهر را محاصره کرده بودند و هیچکس نمیتوانست به پاوه برود. بنابراین شهید چمران به همراه شهید فلاحی که آن موقع فرمانده نیروی زمینی بود، با بالگرد به کرمانشاه رفتند و در زیر رگبار گلوله و در میانه حلقه محاصره ای که اطراف پاوه کشیده بود فرود امدند. شهید چمران و فلاحی در پاوه بدون نیرو می مانند و مبارزه و ایستادگی میکنند. درنهایت خبر شب بحرانی پاوه و محاصره شهید چمران و همراهان او به امام خمینی منتقل میشود و بدین ترتیب ایشان در شب 26 مرداد 58 پیامی را اعلام کردند که از رادیوی سراسری پخش شد. امام به عنوان فرمانده کل قوا به نیروهای نظامی ژاندارمری و ارتش ماموریت میدهند که تمام نیروهای مسلح خودشان را بدون نیاز به اخذ اجازه از فرماندهان آماده کرده و ظرف 24 ساعت به پاوه بروند و مساله آنجا را حل کنند. دشمن متوجه ابعاد فرمان تکان دهنده امام بود که چه شور و حرکتی را در مردم به وجود می اورد. نیروهای مهاجم به خوبی فهمیدند دوران آنها و موجودیت شان به پایان رسیده است. بدین ترتیب بسیاری از مردم و همچنین نیروهای ارتش به سمت پاوه رفتند اما قبل از اینکه به پاوه برسند، شهید چمران و نیروهای 27 نفره همراه او توانستند حملات دیگری به نیروهای مهاجم داشته باشند و آنان را به عقب برانند. درنهایت نیروهای شهید چمران توانستند پاوه را ازاد و جشن پیروزی را در کنار مردم برپا کنند. به همین دلیل مردم پاوه هر ساله 26 مرداد ماه را به یاد دلاورهای شهید چمران که چندین شبانه روز با دست خالی و نیروهای اندک در برابر دشمنان مسلح جنگی جنگید پاس میدارند.

در بخشی از اسناد ساواک که مرکز اسناد انقلاب اسلامی بخشهایی را روایت کرده، آمده است که شهید چمران از «محرکین اصلی تظاهرات در امریکا» هنگام ورود محمدرضا پهلوی به این کشور بوده است. شهید چمران در جهت مبارزه ضد حکومت پهلوی و پیگیری اقدامات فرا مرزی با هدف تقویت بنیانهای جریان مقاومت چه نقشی داشت؟

شهید چمران از زمان دانش آموزی و سپس دوران دانشجویی به شدت علیه رژیم شاهنشاهی مبارزه میکرد، زیرا زمان دانشجویی او با تحولات و وقایع بعد از کودتای 28 مرداد و تظاهرات و مبازرات ان دوره مصادف بود. از اولین اقدامات ایشان پس از حضور در آنجا این بود که توانست انجمن دانشجویان ایرانی مقیم امریکا را تشکیل دهد. گرچه انجمن پیش از آنهم وجود داشت اما تحت مدیریت سفارت ایران و در اختیار سفیر ایران یعنی اردشیر زاهدی بود، بااینحال شهید چمران توانست انرا از دست سفارت و زاهدی خارج کند و پس از ان خود به عنوان مسئول انجمن از طرف دانشجویان انتخاب گردد. همچنین فعالیتهای مبارزه جویانه و تبلیغات اسلامی همچون سخنرانیهای مرتبط با اسلام و نیز روایتی از استبداد و اقدامات شاه را برای ایرانیان و مردم آمریکا انجام میداد. برپایی تظاهرات نیز از دیگر اقدامات بود. مهمترین این تظاهرات، راهپیمایی 90 مایلی بود که از جنوب امریکا تا واشنگتن ترتیب دادند. زمانی که شاه به امریکا امده بود، تظاهر کنندگان با رهبری شهید چمران به مقابل کاخ سفید رفتند و اعتراض خود را مطرح کردند که پلیس آمریکا با گاز اشک آور با آنان برخورد کرد. حتی تحصن و اعتصاب غذای یک هفته‌ای نیز در معبد سازمان ملل را انجام دادند که درنهایت پلیس آنان را به بیمارستان منتقل کرد، زیرا شهید چمران از شرایط جسمی مناسبی برخوردار نبود. این راهپیمایی دانشجویان چندین شبانه روز به طول انجامید و یکی از برنامه های پر سر و صدای او در امریکا بود. بدین ترتیب تا زمانی که شهید چمران در آمریکا بود این مبارزات همچنان ادامه داشت.

شهید چمران گرچه از شرایط تحصیلی و موقعیت اجتماعی بالایی در آمریکا برخوردار بودند اما اینها را کنار میگذارند و به مبارزه علیه حکومت پهلوی اقدام میکنند که دولت آمریکا حامی اصلی آن بود. به نظرتان زمینه‌های عقیدتی، فکری و شخصیتی شهید چمران که موجب شکل‌گیری مخالفت و رویارویی مستقیم ایشان با حکومت پهلوی گردید، چه بود؟

شهید چمران از همان ابتدای دوران نوجوانی و در زمانی که در ایران حضور داشت، در مبارزات ضد پهلوی مشارکت میکرد. ایشان در دوران تحصیل در دبیرستان و همچنین در دانشگاه شاگرد اول بودند و به خاطر همین مرتبه علمی بالا به امریکا اعزام شدند، این در حالی است که خانواده ما توان مالی چنین کاری را نداشتند. شهید چمران با استفاده از بورسیه دولتی به آمریکا رفت و از آنجایی هم که برنامه های ضد رژیم پهلوی را دنبال میکرد، بنابراین بورسیه تحصیلی او را قطع کردند. بااینحال، شهید چمران توانست در کنار کار و اداره زندگی خویش به تحصیل نیز ادامه دهد و با درجه عالی در دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما از دانشگاه برکلی فارغ التحصیل شود. ایشان یکی از برجسته ترین دانشمندان فیزیک روز در دوره خود بود و در ان زمان تعداد اندکی بودند که میتوانستند در مباحث علمی پیشرو باشند. البته در مسائل دینی نیز دارای مطالعات عمیقی بود و حتی در ایران برخی دروس حوزوی را گذراند. از نظر اعتقادات اسلامی و مکتبی در جایگاه بسیار بالایی قرار داشت، به صورتی که در دانشگاه هر هفته یک سخنرانی برای آمریکاییها برگزار میکرد. دستنوشته های این سخنرانیها وجود دارد و در بنیاد شهید چمران نگهداری میشود. همچنین هفته ای یکبار دانشجویان ایرانی را دور هم جمع کرده و برای آنان دعای کمیل میخواند. او حتی ترجمه روان و زیبایی از دعای کمیل به زبان فارسی داشت. در واقع، ایشان علاوه بر مسائل سیاسی، در مسائل اعتقادی و فکری نیز پیشگام و پیشرو بودند و استقرار و اجرای ایدئولوژی و مکتب بزرگ اسلام را پیگیری میکردند. همچنین نیایشهای بسیار دلنشین و زیبایی از ایشان باقی مانده است که بخشی از نیایشها در آمریکا، بخشی در لبنان و ایران نوشته شده است. شهید چمران ارادت و علاقه شدیدی به امام حسین، اصل شهادت و حضرت علی داشت. در کتابی به نام «علی؛ زییاترین سروده هستی» آثار و دستنوشته های ایشان درباره حضرت علی جمع اوری و منتشر شده است. بدین ترتیب باید گفت ویژگیهای اعتقادی، سیاسی و شخصیتی و برخورداری از روحیه بالای مقاومت و ایستادگی و آزادگی ایشان باعث شد تا زمینه ها و بسترهای مخالفت و مبارزه با حکومت پهلوی پدید آید.