“‏برخی از تصاویر زندان ‎اوین نه قابل دفاع است و نه قابل گذشت. شایسته است ریاست محترم قوه تیمی مجرب را مامور رسیدگی و نتایج اعلام عمومی شود. ممکن است همزمان با محاکمه ‎نوری در اروپا سناریویی طرحی شده باشد. شاید آن تصاویر و ویدئوها مدیریت شده باشد اما اعلام نتیجه قطعی لازم است.” این جملات متن توئیت عبدالله گنجی مدیر مسئول روزنامه جوان است، از چهره‌های اصولگرای. سه روز از هک و نمایش تصاویر دوربین‌های مدار بسته زندان اوین تا صبح روز سه‌شنبه هیچ واکنشی دیده نشد. توئیت رئیس سازمان زندان‌ها و مدیر مسئول روزنامه جوان اولین واکنش‌ها به این تصاویر بود، معاون اول قوه قضائیه حجت الاسلام محمد مصدق نیز خبر داد که هنوز چیزی روشن نیست و مسئله در دست بررسی است. احمد زیدآبادی روزنامه‌نگار و نویسنده که حداقل دوبار سابقه زندانی شدن در اوین را داشته بپرسیم فارغ از اینکه چرا و چگونه چنین فیلمی منتشر شده، تحلیلی از شرایط زندان ها داشته است.

آیا این تصاویر یک اتفاق نادر در سیستم زندان‌های ما بوده یا قبلا هم سابقه داشته است؟
پرسنل تا جایی که من تجربه زندان را دارم یک رویه خاص و تعریف شده بر همه زندان‌های کشور حاکم نیست یعنی گاهی یک مامور گاهی یا یک رئیس زندان با نوع خلق و خویی که دارد می‌تواند رفتار خاص خود را با زندانیان داشته باشد. در مورد زندان عادی و امنیتی هم یک تفاوتی هست زندانیان امنیتی معمولاً نوعی پوشش رسانه‌ای دارند که اگر باهاشون برخوردی بشود در فضای پنهان‌تر است و اگر لو برود خیلی مسئله ایجاد می‌کند.
زندانیان عادی به خودی خود مورد بدرفتاری خارج از عرفی قرار نمی‌گیرند، جز در مواردی که تشنجی پیش آید و یا مأموری با یکی‌شان از سر کینه بلند شود.
آنچه که می‌شود در مجموع گفت همان حرفی است که در کانالم نوشتم: هیچ نوع آموزش حقوقی و مدنی مدونی به ویژه در حوزۀ روانشناسانه به مأموران زندان داده نمی‌شود. این مامورین گاهی سربازند گاهی جرو گارد زندان هستند. گاهی کارمند استخدامی هستند گاهی پرسنل اداری هستند.
اینها آن آموزش لازم را ندارند که با یک زندانی به چه نحوی برخورد کنند لذا بر اساس سلیقه‌شان برخورد می‌کنند.
یک نفر ممکن است واقعا دلسوزی و مهربانی نشان دهد و یکی هم بی‌دلیل برخورد منفی بکند. مثلا نگاه کرده به کارت – عکس یک زندانی و دیده اتهامش یک چیز خاصیست که مورد حساسیت اوست، امنیتی است یا جرم و جنحه‌ی دیگری است؛ طبق دلخواه خودش شروع می‌کند به بدرفتاری کردن بدون آنکه اصلاً در این زمینه مسئولیتی داشته باشد.
از این نمونه‌ها در زندان‌ها زیاد است اما اینکه بگوییم این رویه تعریف شده و دستوری و سیستماتیک باشد، خیر، من چنین تجربه‌ای ندارم. دستوری از بالا برای بدبرخوردی به طور عام با هر کسی وجود ندارد اما در مواردی که تشنج بالا بگیرد و مشکلی پیش می‌آید رفتارها هم از قاعده خارج می‌شود و بسیار بسیار یک جو عجیب غریبی به‌وجود می‌آورد.

بعد از انتخاب آقای رئیسی، از دفتر ایشان با شما یک تماسی گرفتند تا اگر نقطه نظری دارید بفرمایید. آیا شما به چنین مواردی اشاره کردید؟
در مورد آقای رئیسی پیشنهاد من این بود که یک عفو عمومی اعلام شود چون از اول انقلاب تا حالا هیچ عفو عمومی داده نشده است. گفتم درخواست عفو عمومی از همان کانال قوه قضائیه ولی به پیشنهاد رئیس جمهور از رهبری صورت گیرد خصوصا زندانیان سیاسی و اصطلاحاً امنیتی همگی آزاد شوند. زیرا این امر در تلطیف و تغییر فضای حاکم بر ایران می‌تواند در شرایط کنونی موثر باشد.
آنچه در فیلم نشان داده شده البته واقعاً تلخ است اما گاهی مشکلات دیگری بین زندانیان پیش می‌آید که مثلاً زندان به حال خود رها می‌شود.. در چنین وضعی بعضی زندانیان زورگو و قلدر زندانیان ضعیف را تحت سیطره می‌گیرند و آنان را مورد سوء استفاده‌ قرار می‌دهند.
گاهی با تغییر رئیس زندان کوششی برای تغییر این فضا صورت می‌گیرد اما رئیس جدید هم مثلاً می‌خواهد با اعمال زود علیه قلدرها مشکل را حل کند.
بعصی وقت‌ها هم تراکم زندانی انقدر زیاد است که اصلا زندگی معنایش را از دست می‌دهد و به جهنم تبدیل می شود.
بعضی وقت‌ها امکانات پزشکی انقدر کم است که مثلا یکنفر می‌آید مدعی تجاوز یک زندانی دیگر به خود می‌شود اما پزشک مربوطه مثلاً می‌گوید ما امکاناتی برای سنجش این ادعا نداریم و طرف را پس می‌فرستد.
یعنی همه‌ی این مشکلاتی که در جامعه هست در زندان صورت مضاعف و پیچیده‌ای پیدا می‌کند
و فقط یک عامل هم مقصر نیست. زنجیره‌ای از قصور و تقصیرها شکل گرفته که خیلی‌ها به وظایف خودشان آنطور که باید عمل نمی‌کنند یا اساساً امکانات و فضای لازم برای انجام وظایف وجود ندارد.
البته بعد از شیوع کرونا گویا زندان‌ها خلوت شده و یک مقداری مشکلات کاهش پیدا کرده ولی به رغم این هنوز می‌بینیم از این مشکلات هم رخ می‌دهد.

فکر می‌کنید در شدیدترین شکل اگر بنا بر برخوردی با اتفاقات داخل زندان باشد، چه برخوردی خواهد بود؟
تا نگاه به مسئله حکمرانی و ماهیت جرم و حقوق زندانی اصلاح نشود برخورد با یکی دو نفر از مدیران پایین یا میانه یا بالا مشکلی را حل نمی‌کند.‌
گاهی پرسنل عادی زندان هم تحت فشارند فشار کارشان زیاد است بالاخره اینقدر در شرایط راحتی نیستند که قادر به انجام وظیفۀ درست باشند.
گاهی انقدر سرشان شلوغ است که از خودشان هم بیزارند چه برسد به اینکه بخواهند توجهی به زندانیان بکنند.
این نیازمند تغییر نگاه کلان است.
به هر حال جامعۀ ما شاهد نقض فاحش حقوق زندانیان و بازداشتی‌ها در سال ۸۸ در زندان کهریزک بود. همینطور دادگاه‌هایی که با آن … برگزار شد.
آن تجربه‌ها قرار بود تکرار نشود و ظاهراً در شرایط کنونی برخی می‌کوشند مانع تکرار آن فجایع شوند. اما همان تجربه نشان می‌دهد که زندان محیط آسیب پذیری است و به محض کوچکترین غفلتی می‌تواند به محیطی برای بدرفتاری و یا سوء استفاده از قدرت تبدیل شود.

** متن پیش رو در روزنامه مستقل منتشر شده و بازنشر آن در جهت به معنای تاییدش نیست.