سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری کشورمان با پیروزی آیت ا… رئیسی به پایان رسید و به دلایل مختلف تاریخ‌ساز شد. اما بعد از شمارش آرا و اعلام آرای هر یک از نامزدها، با آمار بالای آرای باطله روبه رو شدیم که دلایل مختلفی برای آن اعلام شده است. برخی بخشی از این  ۳ میلیون و ۷۲۰ هزار و ۶۸۰ رای باطله را نوعی رای اعتراضی دانسته اند، برخی دلیل این موضوع را زیاد بودن صندوق ها و اشتباه احتمالی اعلام کرده اند و برخی هم بر این باورند که بخشی از این آرا به دلیل نوشتن نام هایی برای نشان دادن شوخ طبعی و گرفتن لایک در شبکه های اجتماعی بوده است.

البته هرگونه تحلیلی درباره این تعداد رای باطله باید بعد از ارائه گزارش و آمار دقیق از چرایی باطله بودن مثل تعداد آرای سفید، آرای اشتباه در انتخاب صندوق و … توسط وزارت کشور صورت بگیرد اما در ادامه ضمن مرور آمار آرای باطله در ادوار مختلف، به دلایل احتمالی که درباره این آرا مطرح شده، می پردازیم.
 
قانون درباره آرای باطله چه می گوید؟
یکی از موضوعاتی که این روزها در باره نتیجه انتخابات ریاست‌ جمهوری مطرح شده، مربوط به آرای باطله است. سوالی که پیش می آید این است که این آرای باطله چگونه مشخص می شوند. ماده ۱۹ قانون انتخابات به صراحت به این موضوع پرداخته است: «آرای ناخوانا، آرایی که حاوی اسامی غیر از نامزدهای تأیید شده باشد و آرایی که سفید به صندوق ریخته می‌شود.» در کنار موارد ذکر شده ذیل همان ماده ۱۹ می‌توان به موارد دیگری چون صندوق فاقد لاک و مهر انتخاباتی، آرای زاید بر تعداد تعرفه، نرسیدن به سن قانونی، آرایی که با شناسنامه افراد فوت شده یا غیر ایرانی داده شده باشد، آرایی که با تقلب و تزویر (در تعرفه‌ها، آرا، صورت جلسات، شمارش) به دست آمده باشد، آرایی که با شناسنامه غیر یا جعلی اخذ شده باشد، آرای تکراری و … اشاره کرد. بند ۲ بخش الف ماده ۱۹ هم به صراحت اشاره کرده است: «آرایی که کلاً حاوی اسامی غیر از نامزدهای تایید شده باشد» جزو آرای باطله محسوب می‌شود؛ یعنی اگر کسی در برگه تعرفه‌ای که باید دو کاندیدا را انتخاب کند، نام دو نفر خارج از لیست را بنویسد، آن رای باطل محسوب می شود.
 

اعتراض از طریق آرای باطله
برخی از کارشناسان و جامعه شناسان بر این باورند که آرای باطله نوعی اعتراض به شمار می رود و شهروندانی که رای باطله می دهند از این طریق نارضایتی خود را اعلام می کنند. تقی آزاد ارمکی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران  در گفت و گویی با جماران دلایل وجود آرای باطله را نبودن گزینه مطلوب برای عده ای در میان کاندیداها دانسته و گفته: «این ها می توانستند نیایند اما آمدند که انتخابات باقی بماند و فرصتی برای کنش بعدی آن ها فراهم شود.» 
 
پرویز امینی جامعه شناس هم در این باره در توییتی نوشته: «آرای باطله را نمی توان یکپارچه تحلیل کرد و انگیزه های پشت آن از نارضایتی از حکمرانی تا اعتراض به انتخابات و نداشتن نامزد مورد قبول در میان نامزدها، مختلف است. اما همگی در ترجیح مشارکت بر تحریم مشترک اند و به طور مضاعف نسبت به سایر آرا، به نفع مشارکت و علیه تحریم انتخابات هستند.» یا  البته در جهان هم آرای باطله به «رای اعتراضی» یا «رای به هیچ کس» (که به طور اختصار به «نوتا» معروف است) شناخته می‌شود. رای باطله زمانی قابلیت تحلیل پیدا می‌کند که رای‌دهندگان تصمیم بگیرند به هیچ یک از گزینه‌های موجود رای ندهند چرا که نمی‌خواهند هیچ یک از آن‌ها پیروز انتخابات شوند و نشان‌دهنده نارضایتی از شرایط انتخابات است. 
           
تعداد زیاد صندوق ها و تعرفه های مشابه
یکی دیگر از دلایلی که گفته می شود منجر به بالا رفتن تعداد آرای باطله شده، مشابه بودن تعرفه هاست و از آن جایی که اگر تعرفه ریاست جمهوری در صندوق دیگری قرار بگیرد جزو آرای باطله محسوب می شود ،برخی اشتباه نام نویسی در تعرفه های انتخاباتی یا اشتباه در انداختن تعرفه در صندوق مربوط را یکی از دلایل بالا رفتن آرای باطله دانسته اند. در این باره حجت الاسلام پژمانفر رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس در توییتی نوشته:«تاخیرهای  متعدد در حین را‌ی‌گیری، چاپ تعرفه‌های مشابه و جابه‌جایی در نگارش و انداختن در صندوق، فاکتورهای جدی در مسئله آرای باطله است که قابل تدبیر بود. کمیسیون اصل ۹۰ بر اساس شکایات متعدد واصله در حال پیگیری و خواستار پاسخ از شخص وزیر کشور شده است.»
        
تبدیل یک موضوع جدی به یک موضوع شوخی
حتما شما هم برگه های رایی را دیده اید که روی آن ها اسامی غیر از نامزدهای انتخاباتی نوشته شده و تصاویر آن در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود. به طور مثال، یکی نوشته همسرم و دور آن را با قلب تزیین کرده، دیگری نام عباس بوعذار را نوشته و … . این افراد تنها به منظور شوخی و خنده و شاید گرفتن چند لایک در انتخابات شرکت می کنند.

چند دلیل دیگر
در کنار آن چه نوشتیم، در فضای مجازی برخی دلیل دادن رای سفیدشان را اجبار خانواده به رای دادن اعلام کرده اند مثلا جوانی در توییتی نوشت: «من رفتم به زور پدرم رای دادم ولی برای این که رایم حساب نشه، آخرش روی تعرفه رو خط خطی کردم.» البته در این میان کسانی هستند که تنها قصد دارند شناسنامه شان مهر بخورد چون حس می کنند که اگر شناسنامه آن ها مهر انتخابات نداشته باشد، به لحاظ قانونی مشکلی پیش می‌آید. برخی دیگر کسانی هستند که تمایل ندارند به کاندیداهای ریاست‌ جمهوری رای بدهند و قصد دارند تنها به نامزدهای شورای شهر رای بدهند. در واقع تنها به گرفتن برگه یا تعرفه رای بسنده می‌کنند و آن را سفید در صندوق می اندازند.

راهی برای تحلیل درست
در هر انتخاباتی که در تاریخ سیاسی جمهوری‌ اسلامی برگزار شده است، بخشی از آرا مربوط به آرای سفید و باطله بوده که متاسفانه تاکنون مورد توجه نبوده و تحلیل نشده اند. اما این مسئله یا اتفاق در هر حالتی به عنوان یک پدیده محسوب می‌شود؛ موضوعی که کارشناسان و جامعه‌ شناسان از آن به عنوان یک اعتراض به سبکی متفاوت نیز یاد می‌کنند. اما برای بررسی دقیق این پدیده که در انتخابات 1400 آمار بالایی را به خود اختصاص داده، باید وزارت کشور آمار جزئی تری از آرای باطله ارائه کند که در آن تعداد آرای سفید، تعداد آرایی که در آن اسامی برای شوخی نوشته شده اند، آرایی که در صندوق های اشتباه انداخته شدند و … وجود داشته باشد تا بتوان با شناخت بیشتر، این اتفاق را ارزیابی کرد.