بیش از یک‌ماه است که مذاکرات وین دورادور و در پایتخت‌های تیم مذاکره‌کننده دنبال می‌شود. در این وقفه‌ پیش‌‌آمده، علاوه‌بر رسانه‌های غربی و آمریکایی، برخی از سیاسیون با فضاسازی داخلی سعی در تضعیف عملکرد تیم مذاکره‌کننده فعلی در دولت سیزدهم دارند. پیرامون حواشی مطرح‌شده دراین‌باره با حنیف غفاری، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه از نظر می‌گذرد.

اخیرا ادعا شده که در زمان دولت روحانی، تیم مذاکره‌کننده ظریف در پایان دور ششم مذاکرات وین توانسته بود سپاه را از لیست قرمز خارج کند. وقتی در وین6 توافقی صورت نگرفته ‌است، عملا چطور چنین مساله‌ای امکان‌پذیر بوده‌؟
 

واقعیت امر این است که ما در فرآیند مذاکرات، یک مرحله توافق ضمنی داریم و یک مرحله تثبیت نهایی. باید بین این دو تفکیک و تمایز قائل شد.توافق ضمنی، ناظر به پرونده‌هایی است که در مسیر حل‌و‌فصل اختلافات وجود دارد، به‌صورت موردبه‌مورد درنظر گرفته می‌شوند، روی آنها بحث می‌شود و درنهایت یک توافقی برسر آنها حاصل می‌شود اما تا زمانی که این توافق ضمنی تثبیت نشده است، یعنی درقالب آن توافق نهایی و در ذیل آن پازل نهایی توافق نیاید، تثبیت و امضا نشود، عملا هیچ‌گونه توافقی صورت نگرفته است. موضوع دیگر هم این است، با توجه به این قاعده که طرفین اعلام کرده‌اند تا زمانی که برسر همه موضوعات توافق نشود، عملا بر سر هیچ موضوعی توافق نشده است، می‌توانیم نتیجه بگیریم تا زمانی که این توافق به‌صورت نهایی و امضاشده اعلام نشود، نمی‌توان گفت برسر چه مواردی به‌صورت مطلق توافق شده است یا خیر.

پس ما در اینجا به‌لحاظ حقوقی چیزی به‌نام اطلاق نداریم، بلکه یک‌سری توافقات ضمنی و نسبی وجود دارد که بعضا در مراحلی از مذاکرات رخ می‌دهد و در برخی مراحل ممکن است آن توافق ضمنی ازسوی طرف مقابل و حتی از طرف ما مورد بحث قرار گیرد و چالشی نسبت به آن به‌وجود بیاید. معطوف به همین مساله، ما پیش‌تر شاهد بوده‌ایم که طرف غربی در مذاکرات، درنتیجه بحثی که تیم مذاکره‌کننده کشورمان درباره خروج سپاه از لیست نهادهای تروریستی ادعایی آمریکا(FTO)  مطرح کرده و گفته بود این مساله از الزامات توافق است، اعلام کرده بود این مساله را درکنار مسائل دیگر مدنظر قرار داده و خواسته ایران را هم دراین‌باره پذیرفته بود. اما اینکه طرف غربی درحال‌ حاضر به‌عبارتی دبه کرده است، یا اینکه آمده آن تعهد ابتدایی یا قول شفاهی خود را زیرپا گذاشته است، نشان‌دهنده این نیست که توافق محکمی حول این مساله صورت گرفته بوده و حالا آن توافق محکم در دولت جدید زیرپا گذاشته شده است. خیر، کسی که کاملا بر ساختار مذاکرات و شیوه برگزاری آن اشراف داشته باشد، می‌داند که اساسا چنین ادعایی به‌لحاظ ساختاری و شکلی مذاکرات، صدق نمی‌کند و نمی‌توان گفت قبلا سر یک موضوعی توافق‌شده و الان آن موضوع زیرپا گذاشته شده است؛ پس دبه کردن طرف غربی هم معطوف به موضوعاتی است که به‌صورت شفاهی مطرح شده و هنوز در ذیل ساختار نهایی توافق گنجانده نشده است.

یک موضوع دیگری هم باید مدنظر قرار دهیم؛ ما در آذرماه سال93 یعنی تقریبا چندماه قبل از اینکه برجام به ثمر برسد، شاهد این بودیم که طرف غربی حتی در آن مذاکرات هم که حدود آذرماه آن سال درجریان بود، حاضر شد توافقی کلی و ساختاری را با ایران شکل دهد و حتی دولت میزبان یعنی اتریش هم حاضر شده بود بیاید و چهارچوب این توافق را در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور طرفین اعلام کند، اما شاهد آن بودیم که ناگهان در دقیقه90 و لحظات پایانی، براساس دیداری که بین جان کری و وزیر امور خارجه عربستان که ناگهان به وین سفر کرد، رخ داد و در فرودگاه وین با هم ملاقات کردند، تمامی آن وعده‌ها به‌هم ریخت و طرف آمریکایی زیر میز تمام مواردی زد که بنا بود برسر آنها در مذاکرات توافق شود. پس می‌خواهم یک نکته‌ای را خدمت‌تان بگویم، تا زمانی که موارد تثبیت نشوند و در ذیل پازل نهایی توافق هدایت و گنجانده نشوند، اساسا ادعای اینکه مثلا یک پرونده حل شده و الان پرونده بسته شده یا الان به‌صورت قانون درآمده، عملا ادعای نادرستی است.  

البته درقبال مساله‌ تضمین و راستی‌آزمایی، این موارد صدق نمی‌کند، چرا؟ به این دلیل که مثلا دولت جدید به طرف غربی اعلام کرد ما بحث راستی‌آزمایی نمایشی را که در دولت قبل، به‌نوعی از سمت مذاکره‌کننده‌ها پذیرفته شده بود، این موضوع را دولت جدید ایران گفت نمی‌پذیریم. یعنی گفتیم راستی‌آزمایی باید واقعی و معطوف به همه‌ پارامترها باشد. در این مساله ریل مذاکره تغییر کرد و اینجا می‌شود گفت تحولی در خود مذاکره و مطالبات ما صورت گرفت اما ادعایی را که افرادی مطرح می‌کنند و شما در صورت سوال به آن پرداختید، خیر از جانب طرف مقابل پذیرفته نشده بود.

برخی افراد ادعا می‌کنند در گزارشی که محمدجواد ظریف از مذاکرات به مجلس ارائه کرده بود، ابطال تحریم سپاه پاسداران یکی از موارد ذکرشده در این گزارش بوده است، و این‌گونه افراد با استناد به همین گزارش مدعی می‌شوند تیم ظریف تحریم‌های سپاه را توانسته لغو کند. این گزارش تا چه میزان از لحاظ قانونی اعتبار دارد و اصلا می‌شود به آن استناد کرد؟
 

برخی مواقع، این اسناد که بعضا به آنها تکچین هم گفته می‌شود، گزاره‌برگ‌(ها)یی هستند که براساس آخرین برداشت دیپلمات‌ها از مذاکرات یا براساس توصیف صحنه مذاکرات توسط آنها، به مجلس و نهادهای دیگر ارائه می‌شود؛ اما بحثی که وجود دارد و باید راجع به آن قضاوت شود، بحث اتقان این گزارش‌ها به‌لحاظ حقوقی و قانونی است. یعنی باید دید اینها تا چه اندازه‌ای اعتبار دارند. یک مثالی خدمت شما می‌زنم، برخی از همین گزارش‌ها، اگر این سلسله‌گزارش‌هایی که محمدجواد ظریف قبلا به مجلس درخصوص مذاکرات وین داده‌، اینها را ما درکنار یکدیگر بگذاریم، شاهد اتفاقات و نوسانات و رویکرد سینوسی طرف غربی و آمریکایی درطول مذاکرات خواهیم شد. مثلا در این دور از مذاکرات طرف غربی و آمریکایی اعلام می‌کند مساله رآکتور اراک حل شده‌است، در دور دیگر اعلام می‌کنند این پرونده هنوز باز است و برسر آن چالش ایجاد می‌کنند.

موارد اینچنینی زیادی وجود دارد، اصل مساله اینجاست، از آنجایی که رویکرد طرف مقابل در مذاکرات یک رویکرد حقوقی نیست و بالعکس یک رویکرد سیاسی و اصطکاکی است، بنابراین هر دور از مذاکرات نسبت به ادوار دیگر مذاکرات غیرقابل پیش‌بینی است و اساسا یکی از مشکلات عمده‌ای که ما با طرف آمریکایی داریم، همین مساله است. مثلا درحال حاضر، بر سر تضمین اقتصادی که یکی دیگر از اختلافات باقی‌مانده در مذاکرات است، طرف آمریکایی چندین‌بار به‌صورت شفاهی و غیرمستقیم اعلام کرده که الزامات را انجام می‌دهد اما عملا زمانی که این گزاره می‌خواهد در پیش‌نویس توافق تثبیت شود، درمقابلش مقاومت می‌کند. پس نکته‌ای که مطرح می‌شود، اینجا فقط بحث اینکه طرف مقابل در مذاکرات چه ادعایی کرده مهم نیست بلکه بحث اتقان و محکم بودن این سند و محکم بودن آن به‌لحاظ حقوقی است که این اتقان و اعتبار را ما در هیچ‌یک از گزارش‌ها نداریم.