وحید خضاب، پژوهشگر حوزه تاریخ در کانال تلگرامی خودش درباره درخواست مولوی عبدالحمید جهت برگزاری رفراندم در ایران نوشت: نزدیک‌ترین نمونه‌ای که ایران تن به موضوع رفراندم با نظارت بین‌المللی داد، به سال 1349 شمسی بازمی‌گردد. آن روزها 150 سال می‌شد که انگلیسی‌ها بحرین را اشغال کرده بودند و حالا قصد داشتند منطقۀ خلیج فارس را ترک کنند. ایران در طول این سال‌ها همواره بر حق حاکمیت بلامنازع خود بر بحرین تأکید کرده و در تقسیمات جدید کشوری در دورۀ محمدرضا شاه، بحرین را استان چهاردهم ایران خوانده بود. طبیعتا بعد از بیرون رفتن انگلیسی‌ها، ایران می‌توانست به سادگی این بخش از خاک کشور را تصرف کند. اما انگلیسی‌ها نمی‌خواستند اجازۀ چنین کاری به شاه بدهند. نهایتا پس از مذاکرات فراوان، قرار بر این شد که قضیه به سازمان ملل ارجاع شود. 
اردشیر زاهدی، وزیر خارجۀ وقت ایران، در مجلس گفت: «من می‌خواهم بگویم اگر مردم بحرین مایل نباشند به کشور ما ملحق شوند ما هرگز به زور متوسل نخواهیم شد. و پس از مطالعات لازم، دولت تصمیم گرفت که در این مورد، [نظارت را] به سازمان ملل متحد واگذار نماید. دبیرکل سازمان ملل متحد با این درخواست موافقت نمود.»[1]
اردشیر زاهدی در گفتگویی که با طرح تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد داشت و متن آن در سایت همین دانشگاه منتشر شده هم می‌گوید: «قرار بر این شد که از طریق سازمان ملل در آنجا یک پلبه ساید [نوع خاص و محدودی از رفراندم] بشود، یک رفراندوم بشود ببینیم که مردم بحرین چی می‌خواهند. آیا می‌خواهند که با ایران باشند؟ … گفتیم ما به آن پلبه ساید که مردم بهش رای بدهند تحت نظر سازمان ملل، آن را دیگر ما قبول می‌کنیم.»[2]
اُ تانِنت (دبیرکل سازمان ملل) برای نظارت بر این رفراندم، ویتوریو وینسپر گیچیاردی (معاون ایتالیایی دبیرکل دفتر اروپایی سازمان ملل) را تعیین و او را به بحرین اعزام نمود. گیچیاردی هم که چک سفیدامضای ایران را در اختیار داشت، بعد از سفر به بحرین و انجام پلبه‌ساید (با وجود تردیدهای بسیار شدید دربارهٔ امانت‌دارانه رفتار کردن سازمان ملل و دلایل قاطعی که نشان می‌داد این، بازتاب‌دهندهٔ نظر اکثریت مردم بحرین نیست) گزارشی به دبیرکل ارائه کرد مبنی بر اینکه مردم بحرین خواستار استقلال و جدایی از ایران هستند. شورای امنیت سازمان ملل هم بر اساس همین رفراندمی که تحت نظارت بین‌المللی صورت گرفته بود، در قطعنامۀ 296 استقلال بحرین را به رسمیت شناخت. طبیعتا ایرانِ شاه هم مجبور بود جدایی این بخش از کشور را بپذیرد.
جدایی بحرین، یک نمونه از اعتماد به نظارت بین‌المللی بر رفراندم‌های برگزارشده در موضع ایران است. اما تیغ «حکمیت بین‌المللی» نیز بخش‌های دیگری را از خاک ایران جدا کرده که شاید در آینده به آن پرداختم.
(می‌توانید چند تصویر مرتبط را در آلبوم پایین، ملاحظه کنید)

پی‌نوشت‌ها:
1- مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، صورت‌جلسۀ 9 فروردین 1349.
2- گفتگو با اردشیر زاهدی در طرح تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد، نوار شمارۀ 15.