دهم خرداد ماه سالجاری بخش‌هایی از دو گزارش‌ فصلی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر شد. این گزارش‌ها برای ارائه به نشست هفته جاری شورای حکام (دوشنبه تا جمعه/۱۷ تا ۲۱ خرداد ماه) ، به بحث راستی آزمایی اجرای برجام در ایران و همچنین چند موضوع باقیمانده پادمانی مورد اختلاف ایران و آژانس پرداخته است. به گفته غریب آبادی نماینده دائم ایران در آژانس، این گزارش در پرتو توقف اقدامات داوطلبانه و فراپادمانی از سوی ایران از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ تهیه شده است. 

پس از انتشار بخش‌هایی از این گزارش در رسانه‌ها، «کاظم غریب آبادی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین المللی در وین و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم در اظهاراتی در این باره گفت: سراسر گزارش برجام از تصمیمی که در ۱۵ فوریه ۲۰۲۱ به آژانس منتقل کردیم، تاثیر پذیرفته است مبنی بر این‌که از ۲۳ فوریه تمامی اقدامات داوطلبانه و شفاف ساز تحت برجام را متوقف می‌کنیم. این گزارش در بیش از ۱۲ مورد محدودیت‌های راستی آزمایی را احصا می‌کند و این گزارش حاکی از آن است که تصمیم ایران و قانون مجلس شورای اسلامی در این رابطه به خوبی به اجرا در آمده است.

این دیپلمات ارشد ایرانی درباره گزارش آژانس در خصوص پادمان هم اظهار داشت: حدود سه یا چهار موضوع مورد اختلاف پادمانی با آژانس داریم، به آژانس مکررا گفته‌ایم که این‌ها موضوعات، پیچیده و مهمی نیستند که آژانس بخواهد تلاش کند از آنها یک دستورکار مهم برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تولید کند. ادعا می‌شود مثلا برخی فعالیت‌ها در حدود دو دهه قبل انجام شده است که آژانس نمونه برداری کرد و برخی آلودگی‌ها در یکی دو مکان پیدا شد و ما داریم با آژانس کار می‌کنیم که این ابهامات را برطرف کنیم. 

غریب آبادی با اشاره به این‌که براساس گزارش اخیر آژانس، ایران بالای ۲۰ درصد بازرسی‌های آژانس را در سطح جهانی پذیرفته، اظهار داشت: به آژانس گفته‌ایم اگر بخواهید دو سه موضوع قدیمی بیش از دو دهه قبل که بسیار ناچیز و بی ارزش است را تبدیل به دستورکار سیاسی کنید، موضوعی نیست که بخواهد از دید ما غافل بماند. قطعا به آن توجه کرده و رفتار خود را تنظیم خواهیم کرد.

وی درباره احتمال صدور قطعنامه علیه ایران در نشست جاری آژانس هم گفت: در زمینه پادمان امکان دارد برخی کشورها گزارش مدیرکل را مورد سوء استفاده قرار داده و مبنایی برای طرح برخی ادعاها و اتهامات مضاعف علیه جمهوری اسلامی ایران قرار دهند. ولی در آن زمینه هم پیش بینی اقدامی از سوی شورای حکام نمی‌کنم.

* نامه صالحی به گروسی و اشاره به موضوعات پادمانی

گفتنی است در نامه‌ای هم که هفته گذشته علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی به گروسی نوشت به موضوعات پادمانی نیز اشاره شده و به صراحت تصریح شده بود که ایران انواع تعاملات و همکاری‌ها را با آژانس داشته و برای حل و فصل چند موضوع پادمانی همچنان آماده‌ کار با آژانس است، ولی آژانس باید با یک رویکرد بیطرفانه و غیر سیاسی تلاش کند که هر چه زودتر این موضوعات را مختومه کند.

 دیروز دوشنبه (۱۷ خرداد ماه) نشست فصلی شورای حکام آژانس آغاز شد و قرار است تا جمعه ادامه یابد. گروسی در این نشست بیانیه‌ای صادر و پس از آن هم در جمع خبرنگاران به سؤالاتشان پاسخ داد.

وی در این بیانیه، ادعاها درباره مسائل پادمانی مرتبط با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را تکرار کرد و گفت: «نبود پیشرفت برای شفاف‌سازی در خصوص سؤالات آژانس حول صحت و کامل‌ بودن اعلامیه‌های پادمانی ایران، بر توانایی آژانس اتمی برای مطمئن‌ شدن از ذات صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران، تأثیر جدی می‌گذارد». 

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از آن در نشست خبری با بیان این‌که انتظاراتش در خصوص مسائل پادمانی ایران برآورده نشده، ابراز امیدواری کرد محدودیت‌های نظارتی این نهاد در ایران پایان یابد.

* غریب آبادی: گزارش مدیرکل معتبر و متقاعدکننده نیست

این اظهارات البته واکنش غریب آبادی نماینده دائم ایران در آژانس را به همراه داشت و او بامداد امروز (سه‌شنبه) در یک رشته توئیت نوشت: مواضع گروسی حاکی از رویکرد یکطرفه دبیرخانه آژانس در برابر تعاملاتش با ایران و نادیده گرفتن سطح همکاری و تعامل فیمابین است. این رویکرد می‌تواند به مانعی برای تعاملات آتی بین دو طرف تبدیل شود.

وی با ذکر این نکته که گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سوابق همکاری بین ایران و آژانس سازگاری و همخوانی ندارد، یادآور شد: این گزارش، معتبر هم نیست، چرا که مبتنی بر منابع قابل اتکا نمی‌باشد و همچنین متقاعدکننده نیز نیست، چرا که تمامی ابعاد همکاری و پیشرفت‌های حاصله را منعکس نمی‌کند. تعامل سازنده، مستلزم محیط مثبت، پرهیز از پیشداوری و ابراز نگرانی‌های مصنوعی و همچنین خودداری از بزرگ‌نمایی چند موضوع پیش پا افتاده و بی اهمیت است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید از هرگونه دستورکار سیاسی فاصله بگیرد و باید موضعی شفاف در برابر تهدید هسته‌ای رژیم صهیونیستی اسرائیل و غیرقابل پذیرش بودن بیرون ماندن این رژیم از معاهده عدم اشاعه و مخالفت مداوم آن با قرار دادن تمامی فعالیت‌ها و تأسیسات هسته‌ای خود تحت پادمان آژانس، اتخاذ کند.

براساس این گزارش، «رافائل گروسی» روز دوشنبه ۱۱ اسفند ماه ۱۳۹۹ در نشست شورای حکام آژانس ادعای وجود مواد رادیواکتیو در تأسیسات اعلام‌نشده در ایران را تکرار کرد: «وجود ذرات متعدد اورانیوم با منشأ انسانی، از جمله ذرات تغییریافته ایزوتوپی، در مکانی که از سوی ایران اعلام نشده بود، نشانه واضحی از این است که مواد اتمی یا تجهیزات آلوده به مواد اتمی در آن مکان وجود داشتند. بعد از ۱۸ ماه، ایران هنوز توضیح فنی معتبر، کامل و ضروری درباره وجود این ذرات را ارائه نکرده است. در نبود یک توضیح فنی معتبر از سوی ایران، آژانس عمیقا نگران است که شاید مواد اتمی اعلام‌نشده [برای مدت‌ها] در این مکان اعلام‌نشده وجود داشتند و اینکه چنین مواد اتمی از سوی ایران ذیل توافق پادمانی، گزارش نشده است. ا توجه به سه محل دیگر که هیچکدام به آژانس اعلام نشده بودند، ایران به هیچکدام از سوال‌های آژانس درباره حضور احتمالی مواد اتمی در این مکان‌ها پاسخ نداده است. نتایج نمونه‌برداری‌های محیطی در سال ۲۰۲۰ از این دو مکان، ذرات اورانیوم با منشأ انسانی را پیدا کرد. ماه قبل، ما نتایج خود و سوالات مرتبط را به ایران ارائه کردیم».

* ایران، آمادگی خود را برای تعامل با آژانس به منظور ادامه مباحث فنی اعلام کرده

پس از آن بود که غریب آبادی با توجه به بررسی دو گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حوزه برجام و پادمان در شورای حکام در اسفند ماه سال گذشته (۱۳۹۹)، در اظهاراتی عنوان کرد: به منظور رسیدگی به موضوعات ادعایی ذکر شده در گزارش مدیرکل، ایران حسن نیت و شفافیت خود را از طریق تعامل فعالانه با آژانس نشان داده است. علاوه بر مکاتبات و پاسخ‌های متعدد که توسط ایران در این زمینه ارائه شده است، طی ۶ ماه گذشته نیز چندین بازدید سطح بالا توسط مقامات آژانس با هدف تبادل نظرات فنی انجام شده است. در مورد مکان‌های مورد نظر، ایران حسن نیت خود را از طریق اعطای دسترسی‌های درخواستی به آن مکان‌ها نشان داد. در مورد اولین مکان، چندین بازدید و تعامل و مکاتبه انجام شده و شفاف سازی‌ها و توضیحات ضروری توسط ایران ارائه شد. از طرف ما، کارشناسان فنی دیدگاه‌ها و ارزیابی متفاوتی نسبت به ارزیابی‌های آژانس دارند. ایران، آمادگی خود را برای تعامل با آژانس به منظور ادامه مباحث فنی اعلام کرده است.

نماینده دائم ایران در آژانس همچنین در مورد اورانیوم طبیعی در قالب دیسک فلزی، یادآور شد که بازرسان آژانس دو بار در طول نیمه دوم سال ۲۰۲۰ فعالیت راستی آزمایی میدانی را در مکان مورد نظر انجام دادند. این علاوه بر «راستی آزمایی موجودی فیزیکی» سالانه می‌باشد که معمولاً در نیمه اول سال انجام می‌شود. با این حال، درخواست جدید آژانس در دست بررسی است. در مورد دو مکان دیگر، آژانس فقط حدود دو ماه است که نتایج تجزیه و تحلیل و سوالات مرتبط را به ایران ارائه کرده است. این تحلیل‌ها در حال حاضر تحت ارزیابی و بررسی توسط ما با هدف ارائه پاسخ‌های لازم به آژانس است. (بیشتر بخوانید)

براساس توافق ایران و آژانس بعد از نشست اسفند ماه سال گذشته، قرار بود هیأتی به ریاست معاون مدیرکل به تهران بیاید که به تعویق افتاد، ولی در حاشیه مذاکرات وین در ۳۰ فروردین ماه نشستی فنی بین ایران و آژانس برگزار شد. «سید عباس عراقچی» رئیس هیأت ایرانی شرکت کننده در مذاکرات وین درباره این نشست فنی اظهار داشت: همکاری‌های ما با آژانس طبیعتا ادامه دارد. همکاری‌های گسترده‌ای است و حوزه‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. این همکاری‌ها جریان طبیعی خودش را طی می‌کند. بعضی از موضوعاتی وجود دارد که بین ما و آژانس اختلاف است و برای حل این اختلافات، گفت‌وگوهایی بین ما و آژانس وجود داشته و وجود هم دارد و ان‌شاءالله تحرک جدیدی هم با سفر مقامات آژانس به تهران و گفت‌وگوهای بیشتر ایجاد خواهد شد. ما با آژانس یک مسیر طبیعی و معمولی را طی می‌کنیم و امیدواریم اختلافاتی که الان وجود دارد در یک فضای سازنده و غیرسیاسی ان‌شاءالله حل شود.

سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران نیز از فروردین ماه سال‌جاری و پس از شروع مذاکرات احیای برجام در وین، تاکنون دو بار با گروسی دیدار کرده است؛ یک بار ۱۹ فروردین ماه (اینجا بخوانید) و بار دوم ۱۶ اردیبهشت ماه.

* ادامه روشنگری از سوی ایران 

عراقچی ۱۶ اردیبهشت ماه و پس از دیدار دومش با گروسی گفت که این دیدار در ادامه رایزنی‌های مستمر بین ایران و آژانس در سطوح مختلف، انجام شده و افزود: همکاری‌های ما با آژانس بسیار گسترده است، به خصوص در موضوعات مورد اختلاف همکاری بین ما و آژانس برای روشنگری ادامه دارد و در این دیدار هم ما همه مسائل و مجموعه همکاری‌هایی که بین ما و آژانس در  حال صورت گرفتن است را مرور کردیم. برای ما خیلی مهم است که آژانس از مسائل سیاسی به دور باشد و وظایف خود را در یک چارچوب فنی و حرفه‌ای انجام دهد که به همین منوال هم در حال حرکت هستیم.

وی خاطرنشان کرد: امروز یک مرور کاملی را انجام دادیم و فکر می‌کنم خوشبختانه فهم خوبی در مسائل مورد اختلاف و در مسائل مورد همکاری بین ما و آژانس وجود دارد و مشکلات هم از طریق همین فهم موجود حل خواهد شد. همکاری بین ایران و آژانس یک امر مستمری است.

گفتنی است این رویکرد آژانس و اصرار مدیرکل این نهاد بر تکرار ادعاهای تاریخ گذشته در حالی صورت می‌گیرد که شاهد حسن نیت دیگری از سوی جمهوری اسلامی ایران در سوم خرداد ماه بودیم. این‌که علی‌رغم درخواست‌های مکرر برای تمدید تفاهم فنی ایران و آژانس در خصوص بازرسی‌های فراپادمانی و جمع‌بندی انجام شده در داخل مبنی بر این‌که به لحاظ حقوقی این تفاهم قابل تمدید نیست، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت بنا به حسن نیت خودش و یک تصمیم مستقل و نه یک تصمیم حقوقی به مدت یک ماه دیگر به ضبط داده‌های دوربین‌های آژانس ادامه دهد. 

بدیهی است که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد آژانس و شخص مدیرکل حسن نیت را با حسن نیت پاسخ دهد و بی‌طرفی را پیشه کرده و وارد بازی‌های سیاسی نشود.