اندیشکده راهبردی تبیین در تحلیلی کوتاه نوشت: پزشکیان در نخستین سفر خارجی خود، طی یک سفر سه روزه به عراق از مناطق ‏مختلف این کشور از اربیل ‏در شمال تا بصره در جنوب بازدید کرد اما در این میان عدم توجه به منطقه وسیع و راهبردی غرب عراق با ‏محوریت موصل را می‌توان عارضه‌ای جدی در سیاست راهبردی ایران در قبال این کشور قلمداد کرد.‏

همگرایی هویتی در عصر پسا داعش

موصل به عنوان یکی از سه ولایت اصلی تشکیل‌دهنده عراق امروز به لحاظ تاریخی جایگاه ویژه‌ای در شکل‌دهی به ‏هویت این کشور داشته و این نقش را در برهه‌های مختلف تداوم بخشیده است. در دوران پسا صدام برخی ‏کشورهای عربی با ادعای تقلیل این نقش تاریخی، سیاست غلط تسلیح جریان‌های افراطی را برای بازآفرینی این نقش در پیش گرفتند که این امر در کنار ایجاد شریان ناامنی بین موصل و دیگر نقاط کشور سبب کم رنگ شدن نقش‌آفرینی این شهر در سپهر سیاسی ‏اقتصادی عراق شده است.‏

در این میان مشارکت ایران با مردم این منطقه در نابودی داعش زمینه مناسبی برای ارتقاء این مشارکت به ابعاد ‏اقتصادی سیاسی فراهم کرده است. اما غفلت از توجه به موصل به عنوان نقطه ثقل فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی غرب عراق، مانع شکل‌گیری ‏رویکرد راهبردی مدون در تهران شده است.‏

مشخصه‌های راهبردی موصل

نخست اینکه موصل با بیش از ۳ میلیون نفر دومین استان بزرگ عراق به لحاظ جمعیتی است و به عنوان قلب ‌‏فرهنگی و اقتصادی شمال غربی و غرب این کشور، برای ایران از لحاظ ارتباطات فرا مذهبی و ایجاد وحدت در ‏میان گروه‌های عراقی حائز اهمیت است. بزرگترین طوایف سنی در نینوا و ‏انبار هستند و جغرافیای فرهنگی متنوع ‏این منطقه اعم از ترکمن‌ها، آشوری‌ها و شبک‌ها در موصل که عموماْ بخش ‏غیرشیعی حشدالشعبی را نیز تشکیل ‏می‌دهند نشان‌دهنده این ظرفیت بزرگ است.‏

به لحاظ امنیتی این شهر پایگاه و مامن بازمانده‌های حکومت بعث در عراق بوده است. همین امر زمینه پیوند با ‏داعش و توجه کشورهای عربی و همچنین فعالیتهای ضدایرانی را فراهم کرده است. لذا با کمک ایران به ‏آزادسازی این ‏شهر بخش مهمی از رویکردهای ضدایرانی در این منطقه فروکش کرده که بستر مناسبی برای ‏گسترش پیوندهای ‏فرهنگی و همچنین سیاسی-امنیتی ایجاد کرده است.‏

به لحاظ اقتصادی قبل از بحران داعش، استان نینوا به دلیل وجود سرشاخه‌های دجله مهمترین منطقه ‏عراق در ‏تامین امنیت غذایی این کشور بود. علاوه‌براین به دلیل اختلافات اقلیم کردستان با دولت فدرال، موصل به ‏عنوان ‏محور واردات از سوریه، ترکیه و اروپا محسوب می‌شد و به دلیل حجم بالای تجارت بزرگترین مراکز مالی عراق در این شهر متمرکز بود که در پی ناامنی شکل گرفته به اربیل و ‌‏سلیمانیه منتقل شدند.‏

ویرانی‌های ناشی از جنگ این شهر را از یک شهر تولیدی به بزرگترین بازار مصرفی عراق تبدیل کرده ‏است. همچنین از سال ۲۰۱۸ تاکنون ۴.۵ میلیارد دلار بودجه برای بازسازی این شهر اختصاص ‏داده شده است و ‏برآوردها حاکی از تداوم بازسازی تا سال ۲۰۳۵ است. علاوه بر این مهمترین معادن عراق از جمله فسفات و ‌‏گوگرد در نیمه غربی این کشور واقع شده است. این موارد می تواند موصل را تبدیل به یکی از نقاط جذاب ‏برای فعالیت ‏اقتصادی شرکت‌های ایرانی در عراق کند. در حالی که در حال حاضر ترکیه بازیگر و شریک اصلی ‏تجاری این منطقه محسوب می‌شود.‏
نکته مهم دیگر، بحران انرژی و نیاز این منطقه به برق است. در حالی‌که زیرساخت‌های فروش و ‏انتقال برق ‏ایران به عراق در مناطق جنوبی و مرکزی این کشور متمرکز است و ضعف شبکه عراق امکان انتقال ‏آن به غرب ‏و شمال غرب را نمی‌دهد اما می‌توان با تعریف خط انتقال جدید برق به این منطقه علاوه بر تامین نیاز موصل، ‏یک کریدور انرژی به موازات کرمانشاه، سلیمانیه و اربیل تا بوکمال ایجاد کرد.‏

به لحاظ ژئوپلیتیک این منطقه از دو منظر حائز اهمیت ویژه است؛ نخست، این شهر از طریق مسیر موصل- ‌‏حسکه جایگاه مهمی در کریدور ایران-عراق-سوریه- ترکیه دارد و در واقع مسیر شمالی ارتباط ایران با سوریه و ‌‏دریای مدیترانه از این شهر می‌گذرد. دوم براساس آخرین بروزرسانی‌ها از نقشه‌های «جاده توسعه»، این مسیر با ‏عبور از موصل به ترکیه و سوریه متصل می‌شود.‏

‏  جمع بندی

با توجه به مشخصه‌های فوق، طراحی یک راهبرد مدون در قبال منطقه غرب عراق واجد اهمیت خاص است. ‏در این میان از ملزومات تقویت پیوندهای اجتماعی و اقتصادی با این منطقه ‏ایجاد کنسولگری در شهر موصل ‏است. همچنین برگزاری نمایشگاه دائمی محصولات ایرانی، تولید مشترک در زمینه مواد غذایی، تسهیل تردد تجار دو کشور از جمله دیگر پیشنهادات در این رابطه است.‏