روز سه شنبه پس از مدتی جنجال شورای‌عالی انقلاب فرهنگی کلیات طرح افزایش دانشجویان و متخصصان حوزه‌های پزشکی را تصویب کرد. تصویب این طرح در حالی بود که اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی درباره کمبود پزشک عمومی و متخصص و نیز توزیع ناعادلانه پزشکان در کشور اتفاق‌نظر داشتند و از منظر اعضای شورا با توجه به پیش‌بینی‌ها درباره افزایش میانگین سنی جمعیت و نیز مولفه‌هایی مثل بالا بودن نرخ حوادث طبیعی در کشور، نیاز به پزشک در آینده بیش از امروز خواهد بود.

کمبود پزشک

طبق آمارهای رسمی در ایران، سرانه تعداد پزشک در ازای هر 10 هزار نفر جمعیت برابر 11.7 پزشک است که با توجه به جمعیت 84 میلیونی کشور بسیار ناچیز است. به ویژه اگر این سرانه را با سایر کشورهای منطقه و بسیاری از کشورها در جهان مقایسه کنیم متوجه فاصله قابل‌ توجه میان سرانه پزشک در ایران با آنها خواهیم شد. بر مبنای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، این شاخص در بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه سلامت عموماً بین 30 تا 40 پزشک است.

 شاخص سرانه پزشکان متخصص در ایران از سرانه پزشک هم پایین‌تر است. در شرایطی که در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت به ازای هر 10 هزار نفر بیش از 20 پزشک متخصص دارند، در ایران این شاخص 5.9 است. به عبارت دیگر سرانه پزشک متخصص در ایران ۵۹ پزشک به ازای ۱۰۰ هزار نفر است که این آمار برای کشورهای اروپایی عمدتاً بیش از ۲۵۰ تا ۳۵۰ است. حتی مقایسه این سرانه نسبت به سایر کشورهای منطقه نیز نشان می‌دهد ایران وضعیت خوبی در سرانه پزشک متخصص ندارد.

سرانه دندانپزشک هم پایین است

در ایران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، ۳۳ دندانپزشک وجود دارد، در حالی که میانگین سرانه کشورهای پیشرو در حوزه سلامت به ازای ۱۰۰ هزار نفر، ۸۰ دندانپزشک است. کمبود دندانپزشک موجب در دسترس نبودن دندانپزشک برای مردم بسیاری از مناطق کشور شده است. نبود نیروی دندانپزشک همچنین بر افزایش خدمات دندانپزشکی افزوده است چون عمده هزینه خدمات دندانپزشکی مربوط به دستمزد دندانپزشک است.

توزیع نامتناسب پزشکان

افزون بر کمبود نیروی پزشک و دندانپزشک، مشکل دیگر توزیع نامتوازن آنهاست که باعث شده تا مناطقی از کشور با کمبود پزشک و دندانپزشک مواجه شوند. این مسئله زمانی مشخص‌ می‌شود که بدانیم حدود ۴۵ درصد از پزشکان متخصص در شهر تهران آن هم تنها با ۱۱ درصد جمعیت کشور حضور دارند. این میزان نشان از بحران کمبود پزشک متخصص در سایر شهرهاست. طبق آمار بیش از ۵۰ درصد جمعیت کشور در مناطقی با سرانه کمتر از ۳۸ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر وجود دارند. این ارقام گویای وضعیت فاجعه‌بار کمبود پزشک در بسیاری از مناطق کشور است.

 به گفته محمد پاک‌مهر نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، بسیاری از افرادی که در کنکور پذیرفته می‌شوند بعد از طی دوره طرح که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشخص می‌کند چند سالی باید در مناطق محروم به ارائه خدمات بپردازند در نهایت به محل زندگی خود در استان‌ها برمی‌گردند.

همین توزیع نامناسب و تمرکز پزشکان در مراکز استان‌ها موجب شده تا جمعیت حاضر در دیگر مناطق برای دسترسی به پزشک به خصوص پزشک متخصص متحمل سفر به تهران یا مراکز دیگر استان‌ها شوند و از این نظر علاوه بر مسایل روحی و روانی، ناچار به پرداخت هزینه‌های سنگین آن هم در شرایط نامطلوب اقتصادی امروز شوند.

عدم تناسب ظرفیت کنکور با نیاز استان‌ها

 یکی دیگر از دلایل کمبود پزشک در برخی نقاط کشور به عدم توجه به تعیین سهمیه جذب کنکور برای استان‌های محروم و دارای حداقل معیارها و استانداردهای نیروی پزشک برمی‌گردد که لازم است این نیاز از طریق افزایش سهمیه‌های بومی شهرستانی و مناطقی که به شدت با کمبود پزشک مواجه هستند، تامین شود.  

پاک‌مهر دراین باره می‌گوید: متاسفانه به دلیل عدم توجه به تعیین سهمیه‌ها در کنکور متناسب با نیاز هر کدام از استان‌ها و مناطق محروم تعدادی از استان‌ها با کمبود پزشک مواجه بوده و تعدادی از استان‌ها نیز با تعدد جمعیت نیروی پزشکی مواجه هستند که روز به روز هم برخوردارتر می‌شوند، بنابراین ما در توزیع عادلانه نیروی متخصص و عمومی از کنکور تا بعد از دوران فارغ‌التحصیلی برنامه دقیق و شفافی نداریم و در اشراف بر امور برای تامین نیاز مناطق مختلف کشور به پزشک نتوانستیم به خوبی نیروی بومی تربیت کنیم.

تعارض منافع محور مخالفت با افزایش ظرفیت پزشکی

در حالی که آمارها حکایت از کمبود نیروی پزشکی دارد و اظهارات مختلفی درباره کمبود پزشک مطرح شده است اما برخی هم این اطلاعات را کذب خواندند و حتی با افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی مخالفت کردند. اوایل پاییز که کمبود پزشک در ایران به خبری جنجالی بدل شده بود دکتر ابوالفضل باقری‌فرد معاون آموزشی وزیر بهداشت درخصوص اظهارات مطروحه درباره کمبود پزشک و پایین بودن میزان دسترسی مردم به خدمات درمانی در کشور، عنوان کرد کمبود پزشک در ایران صحت ندارد.

مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در اطلاعیه‌ای درخصوص اظهارات مطروحه درباره کمبود پزشک در ایران در مقایسه با سایر کشورها در نیمه آبان ماه اطلاعیه‌ای صادر کرد مبنی بر اینکه «بسیاری از کشورها آمار بهورزان، اینترن‌ها و … را جزء آمار پزشکان خود می‌آورند، در مقایسه، باید عواملی همچون GDP کشورها را نیز در نظر گرفت و مقایسه‌ وضعیت ایران باید با کشورهای همتراز، آن هم با در دسترس بودن داده‌های صحیح صورت گیرد.اگر قرار باشد به داده‌های سازمان جهانی بهداشت استناد کنیم، باز هم وضعیت ما خوب است، چون طبق اعلام WHO، اگر به ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۰ پزشک در کشور وجود داشته باشد، شرایط مطلوب است که ما قطعا بالای ۱۰ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر در کشور داریم.با این وجود و با توجه به افزایش پذیرش دانشجوی پزشکی از ۵۵۰۰ نفر در سال ۹۳ به ۸۵۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ یعنی رشد پذیرش حدود ۵۵ درصدی طی ۷ سال، باید منتظر ماند تا این دانشجویان به تدریج فارغ‌التحصیل شوند که این خود باعث افزایش چشمگیر سرانه پزشک در ایران خواهد شد.»

ورای این اظهارات، برخی مخالفت‌ها با موضوع افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی نشان از تعارض‌منافع دارد بررسی‌ها نشان می‌دهد پس از آن‌که آموزش پزشکی با هدف افزایش ظرفیت پزشکی و تامین نیروی انسانی موردنیاز بخش بهداشت و درمان کشور در سال 64 به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتقل شد تنها سه سال ظرفیت دانشجوی پزشکی رو به افزایش بوده اما پس از آن تا سال 84 کاهش یافته است.

در سال 84 نیز هرچند ظرفیت پذیرش روند افزایشی یافت اما این نسبت به میزان سال 67 نبوده است. چرایی این امر را باید در وجود ذینفعان حوزه پزشکی دانست که در مناصب تصمیم‌گیری در وزارت بهداشت حضور دارند و افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی با منافع آنها سازگار نیست. بنابراین حل مسئله کمبود پزشک در گروی کنترل تعارض منافع در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گرفتن تصمیمی است که توزیع عادلانه نیروی پزشک در سرتاسر کشور را در اولویت قرار دهد.

مطالبه به حق افزایش پزشک

مخالفت با افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی در حالی است که سوم آبان ماه جمعی از دفاتر بسیج دانشجویی علوم پزشکی کشور طی نامه‌ای تفضیلی به رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی، نکاتی را پیرامون بحران کمبود پزشک در کشور و آمار و ارقام غلط مربوط به آن مطرح کردند  و درخواست کردند به این بحران رسیدگی شود.

 از سوی دیگر رئیسی در ایام انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم، در تبلیغات خود بر حل مسائل نظام سلامت تاکید داشت و رفع تعارض منافع و انحصار را دو موضوع ضروری نظام سلامت عنوان می‌کرد. در همین رابطه هم در مناظره سوم انتخابات ریاست جمهوری پس از بیان ضرورت‌های رفع تعارض منافع در بخش سلامت کشور گفت: دومین مسأله انحصار است. ما باید دسترسی به پزشک و متخصص را برای تمام کشور آسان کنیم.

پس از انتخاب رئیسی به عنوان رئیس جمهور سیزدهم  نیز در جریان بررسی صلاحیت بهرام عین الهی، وزیر پیشنهادی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مجلس، نمایندگان مختلفی نسبت به انحصار در پذیرش دانشجویان علوم پزشکی ابراز نگرانی کردند و خواستار رفع معضل کمبود پزشک توسط وزیر جدید بهداشت شدند و حتی بعد از آن که موضوع افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی، در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت، ۱۶۵ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در نامه‌ای به رئیس جمهور، از طرح افزایش ظرفیت دانشجویان پزشکی حمایت کردند.

طرح تحول سلامت و ظرفیت پزشکی

این در حالی است که مسئله کمبود پزشک تا پیش از این مورد توجه قرار نداشت. در دولت روحانی، طرح تحول سلامت با هدف مداوای چالش‌های حوزه بهداشت و سلامت با شعار عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و ارتقای کیفیت خدمات درمانی اجرا شد اما در زمینه افزایش ظرفیت دانشجوهای پزشکی اقدام خاصی نکرد.حتی دولت دوازدهم علیرغم نیاز کشور آن هم در بحبوحه درگیری کشور با کرونا به کاهش 16 درصدی ظرفیت پذیرش دانشجویان آزمون دستیاری پزشکی (تخصص پزشکی) در سال جاری نسبت به ظرفیت پذیرش سال قبل پرداخت.

با توجه به آمار موجود نیز ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های علوم پزشکی طی 8 سال دولت روحانی همچون سال‌های قبل از خود با افزایش امکانات کاهش یافت.چنانچه نمودارها نشان می‌دهد از آغاز دولت روحانی در سال92 تا 93ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های علوم پزشکی روبه کاهش بوده، از 93 تا 94 افزایش و از 94 تا 99 ثابت مانده است.

در طرح تحول سلامت نیز انحصار پزشکان و افزایش نیافتن آنها ادامه یافت تا طی 8 سال دولت روحانی، همچنان سرانه بهداشت و درمان در کشور ما فاصله قابل توجهی با میانگین سرانه جهانی داشته باشد هر چند طرح تحول سلامت هم اجرا شده باشد.

وزارت بهداشت چه خواهد کرد؟
حالا با وجود این‌که شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح افزایش پذیرش دانشجوی پزشکی را تصویب کرده اما باز هم اعضای شورا مقرر کردند ستاد نقشه جامع علمی کشور یک بار دیگر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را درباره تعداد دقیق افزایش دانشجویان و متخصصان حوزه‌های پزشکی اخذ و جمع‌بندی خود را تا ۱۰ روز دیگر به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ارائه کند. باید دید وزارت بهداشت این بار می‌تواند شانه از زیر بار تعارض منافع خالی کند و دل به دل مردمی بدهد که از کمبود پزشک در رنج هستند.

محبوبه حسنی پارسا