به گزارش جهت، برای آن‌که درک درستی از دوران امامت امام رضا (ع) داشته باشیم لازم است که دوران حیات و امامت آن حضرت را از ابعاد و زوایای گوناگون فرهنگی، دینی، سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم تا دلیل بسیاری از رویدادها و موضع‌گیری‌های شیعیان را درک کنیم. چراکه تاریخ نشان می‌دهد امامت آن حضرت با دوران حکومت یکی از سیاس‌ترین و پرحیله‌ترین افراد یعنی مأمون عباسی همراه بود؛ حاکمی که برای حفظ قدرت در برابر دشمنان و عموزادگان خود، از هیچ اقدامی حتی تبعید و شهادت امام رضا (ع) ابایی نکرد و مکرهای زیادی برای حفظ قدرت دنیایی خود به کار بست.

در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام حمید مظاهری استاد و محقق اسلامی انجام گرفته، به بررسی دوران امامت امام علی بن موسی‌الرضا علیه السلام پرداخته شده است. آن طور که این محقق تاریخ اسلام توضیح می‌دهد، هارون‌الرشید و مأموران او در دوران زندگی و امامت امام موسی کاظم علیه السلام به شدت به آن حضرت ظلم کرده بودند. به طوری که مدت‌ها آن حضرت را زندانی کرده و آزار می‌دادند تا درنهایت عامل شهادت آن حضرت شدند. همه مردم این موضوع را می‌دانستند و به خصوص مسلمانان و شیعیان در آن شرایط به شدت نسبت به دستگاه خلافت عباسی عصبانی و برافروخته بودند و داغ امام شهید خود را در دل داشتند. در چنین اوضاعی هارون الرشید ترس داشت که بخواهد دوباره همان رفتارها و آزارها را با امام رضا علیه السلام هم داشته باشد یا بخواهد آن حضرت را زندانی کرده، به طور علنی تحت کنترل بگیرد یا به شهادت برساند. چون با این کار، خشم مردم را بیشتر می‌کرد که به ضرر خودش و حکومتش تمام می‌شد. پس تلاش می‌کرد که آن نوع رفتاری را که با امام موسی بن جعفر علیه السلام داشت، با امام رضا علیه السلام نداشته باشد. البته در آن شرایط هم فشارهای دستگاه حکومت همچنان برقرار بود و شیعیان و به خصوص امام رضا علیه السلام تحت کنترل و فشار بودند. اما امام رضا علیه السلام در آن دوران امامت خود که هم‌زمان با حکومت هارون الرشید بود، تلاش کردند تا بهانه‌ای به دست حکومت او ندهند. هارون الرشید هم به دلیل ترس از خشم و شورش مردم نمی‌توانست نسبت به امام رضا علیه السلام به طور علنی آزاری برساند.

مسئولیت سنگین امام رضا علیه السلام قبل از امامت

برای آنکه درک صحیحی از رویدادهای دوران امامت امام رضا علیه السلام داشته باشیم، لازم است که در وهله اول درباره شخصیت آن حضرت شناختی به دست بیاوریم تا بدانیم چرا ایشان ماجرای تبعید از مدینه به مرو را پذیرفتند تا رویدادهای بعد از آن رقم خورد.

امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در دورانی زندگی کردند که پدر بزرگوار ایشان مدت‌ها تحت کنترل و یا در اسارت بودند. درواقع وجود مبارک امام رضا علیه السلام مدت‌ها قبل از اینکه به طور الهی به مقام امامت برسند، به نوعی این منصب الهی و سنگین را بر دوش داشتند. چراکه امام موسی بن جعفر علیه السلام در اسارت بودند و آن حضرت باید به امور مسلمین رسیدگی می‌کردند.

به بیان دیگر می‌دانیم که امام موسی کاظم علیه السلام در چند سال آخر عمر شریف خود در زندان بصره و بعد از آن در بغداد به اسارت گرفتار شده بودند. در آن اوضاع امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به نیابت از پدر بزرگوار خود، مسئولیت و وظیفه خاص امامت را بر عهده داشتند و در آن دوران اختناق که هارون الرشید ایجاد کرده بود، به رتق و فتق امور مربوط به شیعیان مشغول بودند.

البته باید توجه داشت که آن حضرت به نوعی عمل نکردند که بهانه به دست هارون الرشید بیفتد و بخواهند با او هم مقابله‌ای داشته باشند. پس از آن با شهادت امام موسی کاظم علیه السلام، رسماً امامت امام رضا علیه السلام شروع شد.