به گزارش جهت پرس؛ سیداحسان حسینی، خبرنگار گروه اقتصاد:  پس از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، ابهامات زیادی درباره صادرات نفت ایران ایجاد شده، صادراتی که بخش عمده‌ای از روند صعودی آن با دولت بایدن همزمان بوده و 36 میلیارد دلار از بودجه دولت ایران را تأمین می‌کند. این ابهام از این جهت مهم است که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود توانسته بود رقم فروش نفت ایران را با افتی 94 درصدی به کمتر از 200 هزار بشکه در روز برساند. اما حال سرنوشت صادرات نفت ایران در دوره دوم ترامپ چه خواهد شد؟ برای پاسخ به این سؤال تحولات 4 ماهه بعد از پیروزی ترامپ را بررسی خواهیم کرد.

   افت یک میلیون بشکه‌ای قبل از تحلیف ترامپ
از نوامبر سال 2024 و مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا تا فوریه سال 2025 را باید به دو بازه زمانی تقسیم کرد که نقطه‌عطف آن مراسم تحلیف ترامپ در 20 ژانویه سال 2025 است، زیرا تا قبل از این مراسم همچنان جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بود و اتفاقاً تحریم‌های شدیدی را نیز بر شبکه ایران اعمال کرد. در این راستا، طبق آمار موسسه کپلر (تصویر 1)، صادرات نفت ایران در بازار چین در ژانویه سال 2025 به 847 هزار بشکه در روز کاهش یافت، درحالی که در اکتبر سال 2024 (یک ماه قبل از انتخابات آمریکا) این عدد به 1.8 میلیون بشکه در روز صعود کرده بود. همان‌طور که در تصویر 1 مشاهده می‌شود، روند نزولی فروش نفت ایران به چین از اکتبر 2024 تا ژانویه 2025 ناشی از اقدامات جو بایدن است و نه دونالد ترامپ. البته ایران در این بازه زمانی، جریان انتقال نفت خود به چین را تغییر نداد و این موضوع باعث شد که ذخایر نفت شناور روی آب ایران به میزان 14 میلیون بشکه افزایش یافته و به 25 میلیون بشکه برسد.

   رشد 86 درصدی در ماه اول حضور ترامپ در کاخ سفید
اما اقدامات ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا برای جلوگیری از صادرات نفت ایران به چین را باید از فوریه سال 2025 مشاهده کرد، تاریخی که اتفاقاً رقم فروش ایران جهش یافته و طبق آمار مؤسسه کپلر با رشدی 86 درصدی نسبت به ماه ژانویه به یک میلیون و 740 هزار بشکه در روز رسیده است.
خبرگزاری بلومبرگ در این باره می‌نویسد، جریان صادرات نفت ایران به چین پس از رفع تنگناهای لجستیکی ناشی از تشدید تحریم‌های آمریکا، بهبود یافت و خریداران را قادر ساخت تا محموله‌های عقب‌افتاده نفتی را دریافت کنند. افزایش انتقال نفت از طریق کشتی‌ به‌ کشتی و همچنین استفاده از پایانه‌های جایگزین برای دریافت محموله‌ها، باعث رشد چشمگیر این تجارت شده است. به بیان ساده، بعد از تحریم‌های بایدن علیه شبکه فروش نفت ایران در اواخر دوره خود، ایران توانسته با بازسازی شبکه، رقم صادرات را به ارقام پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بازگرداند. البته این رشد صادرات در فوریه نشان‌دهنده ناتوانی ترامپ در اعمال تحریم نیست، بلکه فشار حداکثری علیه ایران هنوز به صورت جدی آغاز نشده است.

   ضربه ‌کاری بایدن با تحریم 30 نفتکش ایران
برای درک بهتر تحلیل مطرح شده، به نمودار زمانی بعد از 16 آبان؛ موعد پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در تصویر 2، نگاه کنید. این تصویر به خوبی نشان می‌دهد چاله ایجاد شده در نمودار صادرات نفت ایران به چین از نوامبر 2024 تا فوریه 2025 نتیجه تحریم‌های دولت بایدن بوده که بعد از شکست در انتخابات، دیگر ملاحظه‌ای نداشته و حتی از افزایش قیمت نفت و سوخت در آمریکا در آستانه حضور ترامپ استقبال نیز می‌کند.
طبق تصویر 2، نخستین دور تحریم‌های بایدن بعد از انتخابات آمریکا به 13 آذرماه برمی‌گردد که طبق آن، وزارت خزانه‌داری، 14 شرکت و 21 نفتکش مشکوک به صادرات نفت ایران را تحریم کرد. افک در بیانیه خود دلیل تحریم‌ها را حمله ایران به اسرائیل در 1 اکتبر 2024، تأمین مالی به اصطلاح «نیابتی‌های تروریستی» ایران و تلاش برای کاهش درآمدهای نفتی در ایران عنوان کرد که بودجه برنامه توسعه موشک‌های هسته‌ای و سایر تسلیحات پیشرفته ایران را تأمین می‌کند.
دولت بایدن در گام دوم در 29 آذرماه، 9 کشتی فعال در انتقال نفت و محصولات پتروشیمی ایران، 15 شرکت و 8 فرد را در فهرست تحریم قرار داد. واشنگتن اعلام کرد هدف از این تحریم‌ها «اعمال فشار بر ناوگان دریایی پنهان» ایران است که از روش‌های مختلفی برای مخفی کردن مبادلات نفت خود استفاده می‌کند. شرکت‌هایی که هدف تحریم قرار گرفتند در چندین کشور از جمله هند و منطقه هنگ‌کنگ چین مستقر بودند.
در واقع بایدن فقط در یک ماه یعنی آذرماه سال‌جاری، 30 نفتکش مشکوک به حمل نفت ایران را تحریم کرد. تهاجمی بودن این اقدام را زمانی درک می‌کنید که بدانید دولت بایدن در جریان اعمال تحریم‌های نقطه‌زن علیه شبکه فروش نفت ایران از می سال 2022 تا ژوئن 2023 مجموعاً طی 14 ماه 50 نفتکش مشکوک به حمل نفت ایران را مورد هدف قرار داده بود.
اما این اقدام تهاجمی بایدن، با یک اتفاق دیگر در 19 دی‌ماه نیز همراه شد که شامل اعمال محدودیت بر نفتکش‌های تحریمی در بندر شاندونگ چین بود. خبرگزاری رویترز می‌نویسد، بندر شاندونگ چین به عنوان مرکز اصلی واردات نفت تحریم‌ شده ایران، روسیه و ونزوئلا، ورود نفتکش‌هایی را که آمریکا تحریم کرده به مجموعه بنادر خود ممنوع کرد. طبق آمار کپلر، این استان در 2024 نزدیک به 1.74 میلیون بشکه در روز، نفت تحریمی وارد کرده که حدود 17 درصد از واردات نفت چین را تشکیل می‌دهد.
طبق ادعای تانکر ترکرز، تا پایان دوره بایدن از 503 نفتکش فعال که به انتقال نفت‌خام و فراورده‌های نفتی ایران ادامه می‌دهند، هنوز 283 نفتکش در لیست سیاه OFAC ایالات متحده قرار نگرفته‌اند؛ معادل 56 درصد.

   احتمال افت صادرات نفت ایران در مارس و ‌آوریل 2025
طبق تصویر2، یکم بهمن‌ماه معادل 20 ژانویه سال 2025، ترامپ رسماً به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا آغاز به کار می‌کند. نخستین اقدام دولت ترامپ علیه صادرات نفت ایران به 16 بهمن‌ماه یعنی 4 فوریه 2025 برمی‌گردد که طی آن رئیس‌جمهور جدید آمریکا، یادداشت فشار حداکثری علیه ایران را امضا کرد. البته این یادداشت به خودی خود اقدامی علیه فروش نفت ایران محسوب نمی‌شود بلکه اقدامات تحریمی ذیل آن تعریف شده و به‌مرور در آینده اجرایی خواهد شد. وزیر خزانه‌داری آمریکا با اشاره به سیاست فشار حداکثری اعلام کرد میانگین صادرات نفت ایران در 2024 حدود 1.6 میلیون بشکه در روز ثبت شده و آمریکا قصد دارد این رقم را به 100 هزار بشکه در روز برساند. دو روز بعد از این اتفاق، نخستین تحریم آمریکا در دوره ترامپ علیه شبکه فروش نفت ایران در تاریخ 18 بهمن‌ماه اعمال شد و 6 فرد، 9 شرکت چینی، هندی و اماراتی و 3 نفتکش مشکوک به حمل نفت ایران تحریم شدند.
با توجه به اینکه گلوگاه ایران برای صادرات نفت مربوط به نفتکش‌هاست و نه شرکت‌ها و افراد، تحریم فقط 3 نفتکش ایران، فشار خاصی بر جریان صادرات نفت ایران به چین ایجاد نکرد و بازسازی آسیب وارده به شبکه در دوره بایدن، باعث رسیدن رقم صادرات نفت ایران در فوریه به ارقام پیش از انتخابات نوامبر سال 2024 شد. جهش مجدداً رقم صادرات ایران به چین به 1.74 میلیون بشکه در روز باعث شد وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم‌های جدیدی شامل 17 شرکت، 13 کشتی و 5 شخص مرتبط با بخش نفت ایران را در 6 اسفندماه (24 فوریه) اعمال کند؛ تحریمی که می‌تواند منجر به افت مجدد صادرات نفت ایران به چین در ماه مارس و ‌آوریل شود.

   120 تحریم جدید علیه نفت ایران در 4 ماه
در مجموع از نوامبر سال 2024 تاکنون، یعنی در 4 ماه گذشته 120 تحریم جدید بر شبکه افراد، شرکت‌ها و نفتکش‌های ایران توسط دولت بایدن و ترامپ اعمال شده و 46 نفتکش ایران به لیست تحریم‌ها افزوده شده است. اما این تنها اقدام دولت آمریکا برای توقف صادرات ایران نبوده بلکه طبق گزارش وال استریت ژورنال، ترامپ مذاکرات خود با عربستان را برای افزایش تولید آغاز کرده و قصد دارد با برقراری مجدد جریان فروش 300 هزار بشکه نفت اقلیم کردستان عراق به ترکیه، جایگزین‌هایی برای حذف نفت ایران ایجاد کند.

   موانع ترامپ برای فشار حداکثری؛ فرصت چین را دریابید
البته ترامپ برای اعمال تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران با محدودیت‌هایی جدی مواجه است. رئیس‌جمهور جدید آمریکا نمی‌تواند در اعمال تحریم‌ها علیه نفتکش‌های ایران و بنادر چین افراط کند، زیرا اثر تحریم معکوس خواهد شد. به بیان ساده، افراط در تحریم و ایجاد تعدد بالا در نهاد‌های تحریم‌شده؛ تجارت و بیزینس بین نفت تحریمی، نفتکش تحریمی و بنادر تحریمی چین را شکل داده، تسهیل کرده و به حداکثر می‌رسد. به عنوان مثال اخیراً چینی‌ها با اختصاص سه بندر دونگ‌یینگ، یانگ‌شان و هویژو، مخصوص نفت‌های تحریمی ایران و روسیه، اثر تحریم‌های آمریکا را خنثی کرده‌اند. به طور کلی اراده چین، نقش مهمی در اثرگذار بودن یا نبودن تحریم‌های آمریکا دارد و توصیه می‌شود دولت چهاردهم به سمت توافقات سطح بالای سیاسی با چینی‌ها اقدام کند. همچنین توافق احتمالی روسیه و آمریکا برای آتش‌بس در اوکراین نیز این فضا را فراهم کرده که چینی‌ها در شرایط افزایش تنش با آمریکا، در سبد تأمین نفت خود به سمت افزایش سهم ایران به عنوان یک کشور غیرهمسو با آمریکا و کاهش سهم روسیه به عنوان یک کشور به توافق‌رسیده با آمریکا حرکت کنند. درمجموع در شرایط فعلی بین‌المللی، همسویی نفتی ایران و چین در بالاترین حد خود قرار دارد که می‌تواند شیشه عمر فشار حداکثری ترامپ را بشکند.