رهبر معظم انقلاب در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی از «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک مسئله مهم و آینده‌ساز نام بردند و با اشاره به تجربیات کشورهای مختلف دنیا در توسعه هوش مصنوعی تأکید کردند: «این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو 10 کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد». اما ایران برای رسیدن به چنین جایگاهی چه مسیری پیش رو دارد؟ در گفتگو با محسن رضایی صدرآبادی پژوهشگر و کارشناس اقتصاد دیجیتال این موضوع را بررسی کرده‌ایم.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار جهت، ابتدا درباره الگوهای حکمرانی کشورها در حوزه فضای مجازی و الزامات کشورمان در این زمینه، سخن می‌گوید و توضیح می‌دهد: الگوها و مدل‌های مختلفی در حوزه حکمرانی کشورها پیرامون فضای مجازی وجود دارد. برای مثال در کشور چین، مدل حکمرانی مدل بسته است که سیاست ممنوعیت پیگیری می‌شود، البته به‌موازات آن نیز اقدامات فعالانه همانند ایجاد یک بستر بومی مدنظر است. در طیف مقابل، الگوی کشور آمریکا به‌عنوان مدل وسیع کنترل و نظارت در قالب رهاسازی قرار دارد، بدین‌صورت که گرچه ممنوعیت و فیلترینگ فضای مجازی را ندارد اما سیاست‌گذاری محکم و با برنامه‌ای درباره آن انجام می‌دهد. برنامه‌ها و اقداماتی که می‌توان نمونه آن را در حوزه ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین مشاهده کرد.

رضایی صدرآبادی ادامه داد: در این بین، متأسفانه کشورمان هنوز الگوی مشخصی را مدنظر قرار نداده است. موضوع مهم این است که باید دید رویکردهای کشور در حوزه حکمرانی و مواجهه با فضای مجازی چگونه باید باشد.

پنج رویکرد مواجهه با فضای مجازی/ رویکرد ایران کدام است؟

وی افزود: در زمینه رویکردها، عملاً پنج رویکرد را در حوزه فضای مجازی می‌توان نام برد. اول، رویکرد رهاشدگی یا محصول وادادگی است، بدین معنا که فضای مجازی و به‌طورکلی فناوری‌ها فضای مطلوبی هستند، بنابراین باید رهایشان کرد و در اختیار بخش خصوصی قرارداد تا اقدامات خودش را انجام بدهد. درواقع به اعتقاد این رویکرد، اصلاً نباید حکمرانی فضای مجازی داشت. این رویکرد مورد نقد است زیرا فضای مجازی تهدیدات بالقوه‌ای دارد که اگر حکمرانی و مدیریت نشود، به تهدید بالفعل تبدیل می‌گردد و مردم و نظام اقتصادی را دچار آسیب می‌کند.

پژوهشگر اقتصاد دیجیتال افزود: رویکرد دیگر، رویکرد منفعلانه با تأخیر یا به‌عبارتی‌دیگر منفعلانه با تصمیم‌گیری با تأخیر است. عموماً در چندساله اخیر، این رویکرد در کشور حاکم بوده است. آن‌هم بدین‌صورت است که یک موضوع فناورانه یا پدیده نوظهوری بروز می‌کند که ابتدای امر با آن کاری ندارند تا اینکه به‌یک‌باره به تهدید بدل می‌شود و درنتیجه آن، مسئولان با تأخیر بسیار زیاد بدون هیچ پیش‌زمینه اولیه‌ای و به یک‌باره سیاست‌گذاری می‌کنند. البته این سیاست‌گذاری هم عموماً به ممنوعیت، مسدودسازی و فیلترینگ و… منتهی می‌شود، همانند اقدامی که درباره تلگرام صورت گرفت.

وی همچنین تصریح کرد: سومین رویکرد، رویکرد منفعلانه اما در لحظه است، یعنی قبل از اینکه تهدیدی صورت بگیرد یا گسترش یابد، سیاست متناسب را اعمال می‌کنند. تاکنون تمام رویکردهای گفته‌شده، منفعلانه بودند، زیرا تمام اقدامات به‌صورت تهدید، ممنوعیت یا مواجهه و برخورد است.

این کارشناس حوزه اقتصاد دیجیتال معتقد است: رویکرد چهارم، رویکرد فعالانه و کنشگر فعال است که رویکردی فرصت محوری به موازات تهدید است. بدین معنا که هر دو در کنار هم می‌آید و می‌توان به آن رویکرد فرصت – تهدید هم گفت. این رویکرد، رویکردی است که بارها رهبری به آن تأکید داشته‌اند. رویکرد دیگری که رهبری بر آن تأکید دارند، رویکرد فعالانه تحولی و تمدن ساز است. رویکردی است که معتقد است ما باید در تحولات و تغییرات نقش برتر را داشته باشیم و حرف اول را بزنیم و تمدن کشور را بر اساس همین تحولات ایجاد کنیم.

در کنار هوش مصنوعی، به پردازشگرها هم توجه کنید

وی می‌افزاید: علاوه بر هوش مصنوعی، بایستی به حوزه پردازشگرها هم توجه شود، زیرا در حال حاضر یکی از پیشران‌های تمدنی و فناورانه، پردازشگرها هستند که متأسفانه مسئولان توجه چندانی به آن ندارند. همچنین فناوری‌های شبکه نیز مطرح‌اند که بلاکچین جزو همین فناوری محسوب می‌شود. در مجموع، ما در حوزه پردازشگرها و هوش مصنوعی باید آن نگاه تمدنی و حرف اول را پیگیری کنیم.

فرماندهی واحد در حکمرانی فضای مجازی کجاست؟

رضایی صدرآبادی ابزار کرد: اگر فرماندهی واحد در حکمرانی فضای مجازی مدنظر قرار بگیرد، بسیار اثرگذار است. اگر تاریخ امریکا را مشاهده کنید، خواهید دید که آمریکا تماماً مدعی پیگیری و اجرای سیاست مباحث بازار آزاد و عدم دخالت دولت و. داشته است. حمایت این کشور از پارک‌های فناوری و حمایت از شرکت‌های فناورانه در دهه هفتاد میلادی، میزان میلیاردها دلار بوده است. همچنین اخیراً بایدن رئیس‌جمهور این کشور، بودجه‌ای حدود هزار میلیارد دلار و رقمی معادل یک بیستم بدهی آمریکا برای گسترش زیرساخت‌های فنی تصویب کرده است تا به رصد و کنترل ارزهای دیجیتال و مباحث ناظر به مالیات ارزهای دیجیتال بپردازد.

باید برای هوش مصنوعی هزینه کرد

این پژوهشگر گفت: تمامی این‌ها نشان می‌دهد توسعه فناوری نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است که دولت باید به آن توجه کند، زیرا توان و تخصص دستیابی به قدرت برتر فناوری و هوش مصنوعی کاملاً در کشور وجود دارد. بایستی نخبگان این عرصه را دریافت و برای آن‌ها هزینه کرد. باید اجازه بدهیم نخبگان و نیروهای مستعد در محیط‌های آزمایشگاهی به تحقیق و توسعه بپردازند و طرح‌ها را به سرانجام برسانند. در حال حاضر با توجه به سه موجی که در زمینه هوش مصنوعی وجود دارد، کشورمان بایستی حداقل در موج دوم که هوش یادگیرنده است، به طراحی بومی دست یابد.