ابراهیم رئیسی پنجم آذرماه نخستین جلسه شورای ‌عالی فضایی را پس از وقفه‌ای 10 ساله تشکیل داد. این شورا که در دولت‌های گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته بود طبق وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور مبنی بر احیای شوراهای عالی در دولت سیزدهم بار دیگر قوت گرفته است.

چه کسانی عضو شورای فضایی هستند؟
ضرورت تأسیس این شورا (1383) که در آن ۹ عضو حقوقی از جمله رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح، رئیس سازمان صداوسیما، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه و وزرای علوم، صنعت، راه، ارتباطات و دفاع و ۳ عضو حقیقی وجود دارند بررسی و تصویب طرح‌های کلان در حوزه فضایی کشور ‌است. ازآنجاکه چنین پروژه‌ها و طرح‌هایی فضایی به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم، طرح‌های حاکمیتی محسوب می‌شوند نیاز به نهادی برای سیاست‌گذاری و پیگیری آن‌ها لازم بود.

وظایف شورای فضایی
این شورا طبق مصوبه هیئت‌وزیران «شورای عالی فضایی» در راستای سیاست‌گذاری استفاده از فناوری‌های فضایی و ایجاد هماهنگی‌های لازم میان تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط‌، باید سالانه دو بار به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل جلسه بدهد اما در بیش از ۱۶ سال از زمان ایجاد شورای عالی فضایی در دولت‌های قبلی عزمی برای برگزاری جلسات وجود نداشت و به همین دلیل این شورا در ۱۱ سال اخیر تشکیل جلسه نداد.
 شورای عالی فضایی بر اساس مأموریت‌هایش باید برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت در بخش فضایی کشور را تصویب کند و درباره استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو، تعیین مواضع دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی، سیاست‌گذاری ساخت‌، پرتاب و استفاده از ماهواره‌های ملی و تحقیقاتی، ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌های ذی‌ربط‌، هدایت و حمایت از فعالیت‌های بخش خصوصی در امر استفاده بهینه از فضا و نیز خط‌مشی همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مسائل فضایی تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کند. ولی حتی این مأموریت‌های مهم موجب نشد تا دولت‌های قبلی به آن توجه کنند و از سال 1390 تا 1400 این شورا هیچ جلسه‌ای تشکیل نداد.

نقش برجام در رکود ایران در حوزه فضا
به گفته فتح‌الله امی رئیس پژوهشگاه هوافضای ایران یکی از دلایل وقفه در برگزاری جلسات شورای عالی فضایی، مواجهه دولت گذشته با کسری بودجه بود؛ بنابراین چون دولت، نمی‌توانست اعتبار کافی برای تصویب طرح‌های ملی و مهم فضایی در نظر بگیرد نیازی به برگزاری جلسات احساس نمی‌کرد و در حوزه فناوری فضایی تنها به پیگیری طرح‌های مصوب در سال‌های پیش از آن، اکتفا کرده بود؛ اما امی می‌گوید فقدان تخصیص اعتبار لازم، علت غایی این فترت 10 ساله نبود. بلکه مخالفت کشورهای توسعه‌یافته و به‌ویژه اغلب کشورهای عضو گروه 1+5 یعنی کشورهای طرف مذاکرات هسته‌ای با پیشرفت ایران در حوزه فناوری هوافضا از عوامل تعطیلی این شورا بوده است. زیرا تصور غالب این بود که خبر تشکیل جلسه این شورا در خارج از کشور یعنی سرمایه‌گذاری ایران بر توسعه فناوری‌های پیشرفته به مانعی در جریان مذاکرات بدل می‌شود.

عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم که در زمان رأی اعتماد «شتاب‌ده‌ی رشد صنعت فضایی» را یکی از برنامه‌های خود معرفی کرده، صنعت فضایی کشور را به دلیل همین غفلت‌ها یک حوزه پر غصه نامیده است. به گفته او صنعت فضایی یکی از سه صنعت اقتدار ساز برای کشورهاست اما در طول چند سال اخیر به دلیل نگاه سیاست زده‌ای که حل مشکلات کشور را در بیرون از مرزها جستجو می‌کرد، این صنعت به محاق رفته و متأسفانه ظرفیت‌های آن رو به افول است. به گفته زارع‌پور اگر روند شتابان دهه هشتاد ادامه پیدا می‌کرد، امروز ما صاحب منظومه‌های ماهواره برای دسترسی به شبکه‌های جهانی بودیم و دغدغه و نگرانی در این فضا نداشتیم.

احیای شورای عالی فضایی
حالا پس از وقفه طولانی در برگزاری این جلسات درحالی‌که همچنان کسری بودجه، تحریم و مسئله مذاکرات دولت ادامه دارد دولت سیزدهم در رویکردی متفاوت از دولت قبلی این شورای عالی را احیا کرده است. رئیسی از سویی در جهت تحقق وعده‌هایش که احیای شوراهای عالی بود و از سویی در راستای راهبرد دولت سیزدهم یعنی اتکا به داخل اقدام شورای عالی فضایی را زنده کرده است. علاوه بر این، چنانچه مرتضی براری رئیس سازمان فضایی ایران گفته از سال ۹۵ برنامه‌های فضایی، بخش بخش شده و هر دستگاه برنامه خود را به‌طور مستقل انجام می‌داد و کشور بدون برنامه جامع فضایی بود ولی اکنون تکلیف همه این دستگاه‌ها مشخص‌شده و همه برنامه شفاف دارند. بر این اساس می‌توان گفت دولت سیزدهم عزم جدی برای پیشبرد اهداف فضایی دارد و در این راستا تمام نیروی خود را تجمیع کرده است.

چون ازنظر رئیسی، توسعه فناوری فضایی می‌تواند به مزیت اقتصادی منتهی شود و تحقق این امر با سیاست‌گذاری‌های درست در همه شوراهای عالی ازجمله شورای عالی فضایی میسر است. همچنین رشد صنعت فضایی به توسعه دیگر صنایع نیز کمک می‌کند و حتی برای بحران‌هایی نظیر کم‌آبی که این روزها صدایش بلند شده مؤثر است و به عنوان راهکاری برای حل مشکل اشتغال نیز کارآمد است.

در همین راستا هم دولت توجه ویژه‌ای به این امر دارد و چنانچه براری رئیس سازمان فضایی ایران می‌گوید رئیس‌جمهور تأکید دارد سند جامع ۱۰ ساله فضایی کشور دوباره تدوین و در جلسه اسفند این سند بررسی و تصویب شود. حتی در حال حاضر برنامه فضایی کشور تا پایان سال ۱۴۰۱ تدوین‌شده و زمان پرتاب ماهواره‌ها تا پایان سال مشخص است. حتی برای مانع‌تراشی‌های خارجی در راه توسعه صنعت فضایی در نخستین جلسه شورا، فعال کردن دیپلماسی فضایی و حضور مؤثر در سازمان‌های بین‌المللی تصویب شده است تا بدین ترتیب دولت نگذارد جلوی توسعه کشور‌ در عرصه فضایی گرفته شود.

ماهواره‌های ایرانی روی مدار
افزون براین، در جلسه همچنین تأکید شده سرعت فناوری دستیابی به مدارهای پایین تثبیت شود و از مدار ارتفاع ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر با تأکید رئیس‌جمهور به مدار ۳۶ هزار کیلومتر در افقی ۱۰ ساله برسد. رئیسی تأکید کرده که برنامه‌ریزی در حوزه فضایی باید به‌گونه‌ای تغییر پیدا کند که در افق ۱۴۰۴ ایران بتواند به مدار ژئو (مدار بالای زمین) دست پیدا کند. اراده دولت و شورای عالی فضایی نشان از عزم رئیسی برای سیاست‌گذاری در حوزه توسعه صنعت فضایی دارد و تحقق اهداف فضایی کشور دیگر دور به نظر نمی‌رسد. اهدافی که حرکت به سمت آن از پنجم آذرماه و با برگزاری نخستین جلسه شورای عالی فضایی آغازشده است و به نظر می‌رسد بر همین مسیر پیش برود.
محبوبه حسنی پارسا