کمتر از ۲۰ روز به اربعین حسینی باقی مانده و جریان سفر زائران اباعبدالله علیه السلام از هم اکنون به راه افتاده است. در ایام اربعین سال ۱۴۰۱ قریب ۳.۵ میلیون نفر از ایران به زیارت عتبات عالیات شتافتند و پیش بینی می‌شود در سال جاری تعداد بیشتری راهی این سفر معنوی شوند. زائران اربعین علاوه بر استشمام و پراکنده ساختن عطر فضائل امام حسین علیه السلام که دایره نفوذ آن همه شئون فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد، قدرت مکتب در بسیج امکانات برای جمعیت ده‌ها میلیونی را به نمایش می‌گذارند که این مسئله نقش بی بدیلی در ارتقاء امنیت و تحکیم همبستگی پیروان اهل بیت علیهم السلام از کشورهای گوناگون دارد.
قدرت اربعین به قدری بالا است که می‌تواند با نمایشی از اسلام ناب محمدی صل الله علیه و آله، مانع رشد گروه‌های تکفیری در جهان شود و میان دو ملتی که هرچند ناخواسته اما واقعی ۸ سال جنگ را تجربه نمودند، برادری برقرار نماید. تا جایی که پس از ۲۵ سال از پایان جنگ، اکنون عراق بزرگترین و بهترین بازار صادرات کالا و خدمات ایران است و ایران نیز بهترین منبع درآمد غیرنفتی عراقی‌ها است.
منطق و خرد حکم می‌کند که دولت به تمهید امکانات مورد نیاز برای حضور حداکثری عاشقان اباعبدالله علیه السلام در این زیارت، اقدام نماید. خوشبختانه طی سال‌های گذشته از سوی دولت اقدامات بسیار خوبی مانند پیگیری حذف روادید، تعریض جاده های منتهی به مرز، تجهیز و توسعه پایانه های مرزی و اعطای وام انجام شده است که جای تقدیر دارد. اما با این حال هنوز مشکل کمبود و گران شدن هزینه‌های جابجایی زائران در این ایام به عنوان بخش اصلی هزینه سفر اربعین باقی است. با این حساب مخاطب اصلی این گزارش سازمان راهداری و نهاد بالا دست آن یعنی وزارت راه و شهرسازی است که متولی حمل و نقل جاده‌ای هستند.
چرا افزایش ۱۰۰ درصدی کرایه‌ها با منطق افزایش سفرهای یکسر خالی غلط است؟
بر اساس مصوبه سازمان راهداری کرایه اتوبوس مسیرهای منتهی به مرز عراق به میزان ۱۰۰ درصد افزایش یافت. دلیل اعلام شده از سوی مسئولین راهداری برای این افزایش قیمت، سفرهای یکسرخالی ناوگان به مرزها است. استدلال سازمان راهداری از دو منظر اشکال دارد. اول آنکه مسئله سفرهای یکسرخالی تنها مربوط به ایام اربعین و مسیرهای آن نیست و یک مشکل شایع در کشور است. مثلا در اوایل هفته مسیرهای تهران به شهرستانها و در اواخر هفته مسیرهای شهرستانها به تهران دچار کمبود مسافر و یا به عبارتی سفرهای یکسرخالی هستند. بر اساس آمارهای سازمان راهداری هر اتوبوس بین شهری به طور میانگین در هر سفر ۱۹ مسافر دارد. با فرض ظرفیت ۲۵ نفر برای هر اتوبوس (هرچند بسیاری از اتوبوس‌ها ۳۲ نفره و برخی ۴۴ نفره هستند) به طور میانگین در هر سفر، حداقل ۲۴ درصد از صندلی اتوبوس‌ها خالی است. بدین ترتیب در حالت عادی برای هر نفر-سفر به ۱.۳۲ صندلی-سفر نیاز است.
دومین اشکال این است که در مسیرهای اربعینی توزیع سفرهای رفت و برگشت زائران حدود ۴۷ درصد همپوشانی دارد و نباید همه این سفرها را یکسر خالی در نظر گرفت. بر اساس داده‌های ستاد اربعین، سامانه سماح و مدیران سازمان راهداری، میزان ناترازی در ورود و خروج به کشور در مرزهای اربعینی ۵۳ درصد است. این بدان معنا است که برای هر نفر-سفر در مسیرهای اربعینی، ۱.۵۳ نفر-صندلی جابجا می‌شود که ۱۶ درصد بیش از حالت عادی است. بنابراین با منطق افزایش سفرهای یکسر خالی، تنها باید ۱۶ درصد به کرایه‌ها افزود.
لزوم افزایش کرایه با افزایش زمان سفر
برخلاف مسئله سفرهای یکسرخالی که گفته شد تفاوت چندانی با حالت عادی ندارد، مسئله طول زمان سفر می‌تواند تاثیر جدی بر هزینه‌های سفر بگذارد. در ایام اوج سفرهای اربعینی اتوبوس‌ها به علت پدید آمدن ترافیک در مسیرهای اربعینی مدت زمان بیشتری به نسبت معمول صرف پیمودن مسیر می‌کنند. تبعا این مسئله هزینه فرصت راننده را افزایش می‌دهد که باید در کرایه لحاظ شود. بدین ترتیب کرایه‌ها به نسبت افزایش طول زمان سفر باید افزایش یابد.
افزایش کرایه‌ها بر اساس افزایش مدت زمان سیر اتوبوس در مسیر علاوه بر اینکه به عدالت نزدیک‌تر است تاثیر مثبتی بر توزیع زمان آغاز سفرها و حجم ترافیک خواهد گذاشت. در چنین شرایطی زائران اربعین تشویق می‌شوند که سفر خود را در زمان‌های خلوت تر و با فاصله بیشتر از روز اربعین انجام دهند. بدین ترتیب از حجم ترافیک در روزهای نزدیک به اربعین کاسته و به روزهای با فاصله بیشتر منتقل می‌شود. در این صورت نمودار تردد زوار از یک توزیع نرمال به سمت توزیع یکنواخت تغییر شکل خواهد داد.
سامانه سماح و سامانه‌های ترافیک جاده‌ها در سازمان راهداری از بهترین ظرفیت‌ها برای مدیریت زمان سفر زائران برخوردارند. نتیجه دیگر این سیاست کاستن از سفرهای یکسرخالی است که به سود همه طرف‌ها خواهد بود.
بنابراین پیشنهاد می‌شود در ایام اربعین، کرایه اتوبوس به میزان پایه ۱۶ درصد در مقایسه با نرخ عادی سال ۱۴۰۲ افزایش یابد و علاوه بر این متناسب با طول زمان سفر، که بسته به زمان شروع حرکت متفاوت است، افزایش یابد.
