آیا همه پرسی یا همان «رفراندوم»، یک راه حل عمومی در بین کشورهای جهان برای گذر از برخی مشکلات و مسائل داخلی است؟ پاسخ به این سوال، یک «نه» بزرگ است.

البته این نه به معنای عدم برگزاری همه پرسی در کشورهای جهان نیست؛ بلکه به  معنای این است که هیچ کشوری در جهان، مسائل عمومی خود و همچنین موضوعات گوناگون کشوری را از این طریق تعیین تکلیف نمی‌کند.

این مساله تا اندازه در میان اندیشمندان علوم سیاسی و سیاستمداران بین‌المللی پذیرفته شده که هیچ نظامی بعد از انقلاب و تغییر در ساختار حکومتی هم حاضر به برگزاری همه پرسی برای تعیین نوع حکومت جدید نبوده است.

البته این قاعده، یک استثنا دارد: جمهوری اسلامی ایران با برگزاری یک همه پرسی برای تعیین نوع حکومت؛ آن هم در کمتر از دو ماه بعد از پیروزی. یعنی هیچ کشوری در هیچ دوره‌ی تاریخی، حتی قانون اساسی خود را هم به همه پرسی نگذاشته است؛ موضوعات و مسائلی دیگر که جای خود دارد.

پس اساسا علت وجود مفهوم همه پرسی و اجرای آن برخی کشورها و همینطور وجود این مساله در قانون اساسی ایران چیست؟

نمونه‌های متاخری که در انجام همه‌پرسی در برخی کشورهای جهان وجود دارد، مرتبط با مسائل تاثیرگذار در زندگی عمومی است که از طریق انتخابات قابل تحقق نباشد. در این زمینه می‌توان به همه‌پرسی جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا یا همان برگزیت اشاره کرد. نامزد نخست وزیری در یک انتخابات، وعده داد که در صورت پیروزی اقدام به برگزاری همه‌پرسی بر سر این موضوع – که خارج از اختیارات نخست وزیر است – بزند.

جالب اینجاست که بسیاری از کسانی که در این همه‌پرسی رای مثبت دادند، حالا از اقدام خود پشیمانند و این مساله را تحت تاثیر جو عمومی در آن زمان ارزیابی می‌کنند؛ یعنی دقیقا همان نقطه‌ی منفی همه‌پرسی که امکان مشارکت تمام افراد با قدرت تحلیل بالا را فراهم نمی‌کند.

در واقع، راهکار انتخابات به عنوان یک راه‌حل معقول و منطقی در قوانین کشورهای مختلف قرار داده شده تا اتفاقا جلوی نیاز به برگزاری همه‌پرسی – که فضای داخلی کشور را درگیر التهابات افکار عمومی با سطوح تحلیل مختلف می‌کند – گرفته شود؛ یعنی کسی برای ارائه راه‌حل مشکلات اقتصادی در یک کشور، اقدام برگزاری همه‌پرسی نمی‌کند، بلکه به برنامه‌های یک نامزد انتخابات ریاست جمهوری رای می‌دهد.

این مساله تا جایی مورد تایید همه‌ی اندیشمندان و سیاستمداران جهانی قرار دارد که کشور انگلستان با وجود متن صریح قانون اساسی، بیشتر از یکبار اجازه‌ی برگزاری همه‌پرسی برای خروج استکاتلند از اتحادیه بریتانیا را نداد و همین مساله باعث کناره‌گیری نیکولا استورجن، وزیر اول محبوب اسکاتلند از جایگاه خود شد.

به عنوان مثال، انتخابات ریاست جمهوری با رای مستقیم مردم برگزار می‌شود تا مشکلات عمومی و مسائل کلان کشور توسط منتخب مردم پیگیری شود. اگر قرار بود که برای هر موضوعی، اقدام به همه‌پرسی صورت بگیرد، اساسا منطق و فلسفه وجود جایگاهی مانند ریاست جمهوری و برگزاری انتخابات برای تعیین رئیس‌جمهور زیر سوال می‌رود.

همه‌پرسی در کشورهای مختلف، فقط برای مسائل بنیادین و مرتبط با منافع ملی برگزار می‌شود.

منطق اصلی سیاستمداران بین‌المللی در عدم اتکا به مفهومی مانند همه‌پرسی برای مسائل مختلف کشور، بر مبنای همین واقعیت است که افکار عمومی امکان هدایت و انحراف توسط جریان‌های رسانه‌ای را دارند و به دلیل عدم امکان راستی‌آزمایی قدرت تحلیل تک تک شرکت کنندگان در همه‌پرسی، ممکن است دست زدن به چنین اقدامی منجر به یک فاجعه برای منافع ملی یک کشور شود؛ دقیقا مانند برگزیت.

همچنین نگاهی به وضعیت برخی کشورها – مانند شیلی، اکوادور، اروگوئه و ونزوئلا – که به صورت مکرر دست به برگزاری همه‌پرسی زده‌اند، مشخص می‌کند که این مساله تا چه اندازه زمینه را برای ایجاد تنش‌های سیاسی در کشور فراهم می‌کند و ارمغانی به جز بی‌ثباتی و برهم خوردن روند طبیعی زندگی عموم مردم ندارد. اساسا برگزاری مداوم رفراندوم در مورد موضوعات گوناگون عمومی، یکی از راهبردهای کشورهای غربی برای ایجاد بی‌ثباتی و عدم تامین منافع ملی در کشورهای مخالف است.

برای جمع‌بندی باید این موضوع را مورد تاکید قرار داد که اولا جمهوری اسلامی ایران، پیشروترین نظام در استفاده از مفاهیم مردم‌بنیان – مانند انتخابات و همه‌پرسی – است و ثانیا این یک باور عمومی در تمامی کشورهای جهان است که ابزاری به نام همه‌پرسی اگر در جای مناسب خود مورد استفاده قرار نگیرد، نه تنها منجر به جلب رضایت و تامین نظر مردم نمی‌شود، بلکه به صورت جدی به آن آسیب هم می‌زند.

در پایان باید تاکید کرد که اگر بنا بر برگزاری همه‌پرسی برای حل مسائل و مشکلات بین‌المللی است، مساله سرزمین‌های اشغالی و جنایاتی که اسرائیل علیه مردم فلسطین انجام داده‌اند، مهمترین و اصلی‌ترین مورد برای برگزاری همه‌پرسی به منظور تعیین حاکمیت در این منطقه است که بارها از سوی ایران نیز مورد تایید قرار گرفته است.